Geschiedenis

“Bränn häxan!”: Heksen-vervolgingen in het Noorden

Denk je aan een heks, dan denk je al gauw aan een gemene, oude vrouw met een zwarte punt- muts, die met haar zwarte kat bij een bubbelende ketel staat. Hoewel dat beeld over de jaren gevormd is tot wat het nu is, vindt de onderliggende gedachte erbij zijn oorsprong in een git- zwarte periode van de geschiedenis. Tussen de vijftiende en achttiende eeuw werden duizenden mensen beschuldigd van 'maleficia' (‘kwaaddoenerij’), of in de Noordse landen ook wel van 'trolldom' (‘tovenarij’), termen die tegenwoordig synoniem zijn geworden met ‘hekserij’. Door heel Europa werden duizenden mensen hiervoor vervolgd en vermoord. Maar wie waren deze vermeende ‘heksen’ precies, en waarom werd er ook in Scandinavië massaal op hen gejaagd?

De Wasadynastie op de Pools-Litouwse troon

Als er gesproken wordt over de expansionistische ambities van de Scandinavische landen is het eerste wat opkomt vaak de Vikingtijd (793-1066), met de bezetting van delen van Groot-Brittannië, de Faeröer, IJsland en Groenland. De focus ligt hierbij op het Westen, terwijl er net zo veel gaande was in het Oosten. Het contact tussen de gebieden die nu Zweden en Polen worden genoemd gaat terug tot minstens de late ijzertijd, maar vanwege de westelijk georiënteerde aard van zowel de beschikbare bronnen als het wetenschappelijke interesse is hier helaas vrij weinig over bekend.

Ráði sá kuni

In een Upplands weiland steekt een bijzonder grote steen uit, lichtelijk verstopt tussen wat eenzame boompjes. De boeren die dit weiland door de jaren heen hebben geploegd hebben er duidelijk omheen gewerkt. Op de steen zelf is ooit drift ig gekerfd en die kervingen zijn nog altijd zichtbaar voor ons vandaag de dag. We bevinden ons namelijk in Skillsta, een plaatsje net ten westen van Uppsala. Net als vele andere plekken rondom deze eeuwenoude stad staat hier een runensteen, een bijzonder soort monument dat zijn hoogtij kende in deze regio rond 1100 n.Chr. Deze steen, U 887, is een van de meest kunstzinnige in de regio, maar nodigt ons vooral uit tot denken. Hij doet dit zelfs aardig letterlijk. Als laatste staat er gekerfd: ᚱᚮᚦᛁ • ᛋᛆ • ᚴᚢᚾᛁ - Duid wie dat kan. Runen duiden is namelijk zo makkelijk niet, zeker niet voor ons hedendaagse mens, maar als we deze steen mogen geloven dus ook niet voor de tijdsgenoten van maker Eyríkr. Wat verbergen de runen en hoe komen we daar precies achter?

ᚼᛁᚾ ᚢᛁᚴᛁᚴᛅᛚᛏ – Hin Víkingaöld

De Vikingtijd wordt heden ten dage gezien als het toppunt van traditionele masculiniteit: ruwe, bebaarde mannen die zich volledig verliezen in het gevecht in de hoop terecht te komen in Valhǫll (Valhalla) na een glorieuze ondergang. Dat hedendaagse beeld is wellicht een goede inspiratiebron voor avontuurlijke actiefilms, -boeken en -games, maar verhult ook het overgrote deel van de wereld destijds voor ons als moderne mens. Dit terwijl alles wat dat masculiene beeld overschaduwt juist de Vikingtijd een interessante en veelzijdige periode maakt. Gelukkigerwijs wordt die overschaduwde kant tegenwoordig steeds beter geanalyseerd, waaronder met de analyse- en onderzoeksmethoden die voortgekomen zijn uit relatief nieuwe wetenschappen zoals genderstudies, regiostudies en cultuurwetenschappen. Laten we in de schaduw van de Viking stappen en zoeken naar datgeen wat er te vinden is aan de andere kant van de Vikingtijd.

Zweeds ‘kolonialisme’ in Jeruzalem

Als men denkt aan kolonialisme, dan wordt er al snel gedacht aan de praktijken van de Spanjaarden en de Portugezen in de vijftiende eeuw, en ook die van Nederland later in de zestiende eeuw. Het is dan ook vrij bijzonder dat de korte aanwezigheid van de Zweeds-Amerikaanse religieuze groepering in Jeruzalem, de geschiedenis is ingegaan als een Zweeds-Amerikaanse kolonie. In dit artikel neem ik je mee naar waar deze mensen vandaan kwamen, en waarom zij ervoor kozen om te verhuizen naar Jeruzalem.

Hollænderbyen: 500 jaar Nederlanders op Amager

Wie in Kopenhagen rondloopt, zal het al snel opvallen dat er wat Nederlandse trekjes te zien zijn. Denk bijvoorbeeld aan het Rosenborg Slot in Nederlandse renaissancestijl of de vesting rondom Kastellet. Toch zullen de meeste reizigers ongemerkt vanuit het vliegtuig een stukje Nederlands-Deense historie passeren. Afgesneden van het steeds groter wordende Kopenhagen, bevindt zich onder de rook van het vliegveld namelijk een gemeente met nog altijd Nederlandse invloeden: Dragør.