Toen de temperaturen in ons kleine kikkerlandje afgelopen week onder het vriespunt lagen, leek de gehele Nederlandse bevolking bezeten door het schaatsvirus. In ieder praatprogramma ging het opeens over de Elfstedentocht, mensen verzamelden zich massaal op grote meren en kleine slootjes en op Instagram en Snapchat waren alleen nog maar foto’s en filmpjes van ijs, bier en zonsondergangen te zien. Hoewel de schaatskunsten van onze fanatieke landgenoten behoorlijk vergevorderd lijken, zijn ze niets vergeleken met het talent van één van de meest succesvolle kunstschaatssters aller tijden: de Noorse Sonja Henie. Hoewel Henie beroemd (en berucht) is in haar thuisland Noorwegen (er werd zelfs een speelfilm over haar gemaakt), had ik nog nooit van haar gehoord. Jammer, want naast haar succesvolle schaatscarrière leidde Henie een ontzettend bewogen leven; een leven dat hier bij Noorderlicht zeker een keer de aandacht verdient. En laten we eerlijk zijn: het ijzige landschap waarin we ons de laatste dagen bevonden is toch dé perfecte achtergrond voor een meeslepend verhaal over een Noorse schaatskoningin?
Het begin
Sonja Henie werd geboren op 8 april 1912 in Oslo, Noorwegen. Ze groeide op in een gezin van vier, bestaande uit vader Wilhelm, moeder Selma en oudere broer Leif. Al op jonge leeftijd bleek Henie een bijzonder meisje te zijn met een aangeboren talent voor kunstrijden. Toen ze nog maar vijf jaar was en lessen volgde in klassiek ballet, smeekte ze haar ouders voor het eerst om een paar schaatsen. Haar ouders stemden niet meteen in vanwege haar leeftijd, maar na jaren van aandringen kreeg ze haar eerste paar kunstschaatsen. En daarna ging het snel. Als jonge tiener trainde ze zo’n vijf uur per dag en volgde ze een strikt dieet van onder andere rauwe eieren en rode biefstuk. Het normale puberleven ging volledig aan haar voorbij. Terwijl haar leeftijdsgenootjes zich zorgen maakten om jeugdliefdes en proefwerken, stond Henie dag in dag uit op het ijs. Op een gegeven ogenblik werd ze zelfs van school gehaald door haar vader. Daar ging het eigenlijk voor het eerst mis in het leven van de kunstschaatsster: het schaatsen werd steeds meer een vorm van ‘werk’ voor de kleine Sonja, en haar passie verdween meer en meer naar de achtergrond. Ook werd de relatie met haar vader steeds verderfelijker. Wilhelm bleek een dominante man met een sterke eigen wil. Hij liet zijn dochter nooit alleen en becommentarieerde haar in iedere stap die ze zette. Hij wilde duidelijk een ster maken van zijn kleine meisje en was daarvoor tot veel dingen bereid. Henies relatie met moeder Selma was eveneens eigenaardig. Selma leek haar dochter in een soort cocon te houden; ze hield iedereen weg bij haar kind en bracht ziekelijk veel tijd met haar door. Als gevolg was Henie nauwelijks op de hoogte van wat er gebeurde in de ‘echte’ wereld. Haar wereld bestond louter uit schaatsen; een soort sprookjeswereld dus.
Maar, Henie boekte wel degelijk resultaten in die sprookjeswereld waarin ze leefde. Op 11-jarige leeftijd (!) nam ze deel aan haar eerste Olympische Spelen. Tijdens haar kür moest ze meermaals naar de kant om haar trainer te vragen wat de volgende beweging was in de routine. Uiteindelijk valt ze en eindigt ze op de laatste plaats. Voor het aanwezige publiek was dat echter verre van belangrijk; iedereen was op slag gecharmeerd van het getalenteerde Noorse meisje. Eén van de aanwezigen beschrijft het als volgt:
“She was like a little elf out there in a blue velvet dress with white furr at the bottom, white furr around her wrists and a little white furr hat. She was the epitome of what i would like to be.”
Na de competitie van 1924 volgden nog vele andere wedstrijden. In 1927, op 15-jarige leeftijd, werd ze wereldkampioene kunstschaatsen in haar geboorteplaats Oslo. Op de drie volgende Winterspelen van 1928, 1932 en 1936 pakte ze het Olympisch goud; een prestatie die geen enkele andere vrouw heeft weten neer te zetten bij het professioneel kunstrijden. Op 24-jarige leeftijd beschikte ze over drie Olympische titels, zes Europese titels en maar liefst tien wereldtitels. Sonja Henie was een beroemdheid op het ijs. Ze reisde de hele wereld over en werd waar dan ook ontvangen door massa’s fans en aanbidders. Overal waar ze kwam, arriveerde ze in stijl. Met haar korte rokjes, dure bontjassen en prachtige kostuums was één ding zeker: de wereld hield van Henie. Of zoals het in een documentaire over de kunstschaatsster wordt beschreven:
“There is no contest. She is the queen and others merely the court.”
Het Hollywoodsprookje
Met haar tientallen overwinningen op zak, bereikte Henie een punt waarop ze het professionele kunstrijden als het ware uitgespeeld had. Ze ging op zoek naar een nieuwe uitdaging en vond die in het ‘beloofde land’ Amerika. Samen met haar ouders en broer vertrok ze naar Hollywood om een carrière als actrice te beginnen. Ze werd ontdekt door filmproducent Darryl F. Zanuck tijdens één van haar schaatsshows in Los Angeles. Zanuck zag Henie schaatsen en kwam op het briljante idee om kunstrijden te combineren met cinema. Hij vroeg haar of ze een schaatsscène wilde opnemen voor een van zijn nieuwe producties. Echter, tegen zijn verwachting in sloeg the white swan zijn aanbod af. Toen hij vroeg waarom de Hollywoodster in spé niet wilde meewerken, zei ze het volgende:
“I don’t want one scene. I want a whole movie.”
En die film kwam er. De film, genaamd One in a Million, gaat over een Amerikaanse theatermanager die tijdens een verblijf in Zwitserland de kunstschaatsster Greta Muller (Henie) ontdekt. Hij neemt haar mee naar Amerika en maakt haar de ster van een reeks succesvolle schaatsshows. Het budget voor One in a Million was torenhoog, wat goed te zien is in de vele gechoreografeerde schaatsscènes in de film. De uitgebreide decors, de tientallen figuranten en Sonja Henie als grote ster tussen al het spektakel in; het zorgde ervoor dat de film een groot financieel succes werd. De film werd zelfs één van de meest winstgevende films van 1937. En dat terwijl het acteerwerk van Henie eigenlijk nooit echt fenomenaal was. Henie was maar een gemiddelde actrice die het vooral moest hebben van haar charmante persoonlijkheid en haar buitenlandse verleidelijkheid. Bovendien was kunstschaatsen een compleet nieuw element binnen de filmindustrie van de jaren dertig en veertig. Waar het thema tegenwoordig razend populair is (denk aan films als I, Tonya, Ice Princess en een serie als Spinning Out), was kunstschaatsen in het Hollywood van toentertijd iets baanbrekends.
Na haar succesvolle debuut ging Henie in zee met diverse producenten en verscheen ze in tientallen Hollywoodproducties. Er gingen geruchten dat ze zo’n $500.000 per jaar verdiende, soms zelfs $125.000 per film. Daarnaast reisde ze met haar schaatsshows het hele land door, wat in feite diende als reclame voor haar aankomende films. De shows werden onder meer bezocht door jonge meisjes, voor wie Sonja Henie een enorme inspiratiebron was. Henie was zelfs zó populair dat meisjes in dezelfde jurkjes rondliepen als zij en bij hun ouders smeekten om schaatslessen.
Van al haar verdiensten kocht Henie een luxe villa in Los Angeles, wat een soort entertainment huis werd. Er werden extravagante feesten gehouden die bekend stonden als ‘de beste feesten van Hollywood.’ Alle grote namen uit de filmindustrie kwamen er en Henie speelde daar volledig op in. Volgens aanwezigen werd tijdens sommige feesten de rand van het zwembad gedecoreerd met ijssculpturen van zwanen en werd de tennisbaan bekleed met tenten waarvan de zeilen bezaaid waren met bloemen en andere decoraties. Het huis van Henie was eigenlijk nauwelijks een huis; het was meer een soort filmset. Of anders gezegd: een sprookjesland.
De andere kant van de medaille
Henies glamoureuze imago had echter een keerzijde. Gedurende haar carrière als schaatsster en actrice was Henie het subject van diverse schandalen. Zo werd de manier waarop de ‘ijskoningin van Noorwegen’ haar collega’s behandelde op zijn zachtst gezegd niet gewaardeerd. Henie stond bekend om haar verwende gedrag en het feit dat zij ten alle tijden de ster van de show behoorde te zijn (waarschijnlijk een uitwerking van haar merkwaardige opvoeding). Wanneer een regisseur er bijvoorbeeld voor koos om ook andere blonde actrices aan de cast toe te voegen, verzocht ze vriendelijk om deze dames van de castlijst te schrappen. En als ze vond dat een cameraman haar niet goed in beeld bracht (of als een cameraman haar simpelweg niet aanstond), werd deze direct ontslagen. Susan Strong Davies, schaatsster in één van Henies films, omschreef haar als volgt:
“Oh my God, she was the original bitch. The chorus, we were just the peasants. But she was fantastic. And she knew it. I really can’t say enough about her, bitch that she was.”
Henies elfjesachtige imago werd eveneens flink geteisterd in de jaren rondom de Tweede Wereldoorlog. Op de Olympische Spelen van 1936, die gehouden werden in Duitsland, gedroeg Henie zich opvallend vriendschappelijk tegenover de man die de Spelen opende: Adolf Hitler. Voorafgaand aan haar kür deed de jonge atlete een Hitlergroet en na afloop schaatste ze naar de tribune om hem de hand te schudden. De volgende dag stelden verschillende kranten in Scandinavië de vraag of Sonja Henie een nazi kon zijn. Het gerucht dat zij en haar ouders geluncht zouden hebben met Hitler voorafgaand aan de Spelen maakte de situatie er in ieder geval niet beter op. Nóg typerender was Sonja’s reactie op het hele debacle: “I don’t even know what a Nazi is.”
Ook tijdens de oorlog ontkwam Henie niet aan de broodnodige kritiek. Zo kwam naar buiten dat de schaatsster een groot deel van haar winsten gebruikte om de Amerikaanse troepen te ondersteunen in hun strijd tegen Duitsland. In tegenstelling tot het Amerikaanse leger, kreeg het Noorse leger geen cent van Henie, wat de Noren flink boos maakte. Henies verklaring voor de controverse was opnieuw simpel van aard: ze gaf toe zich gewoon meer Amerikaan te voelen dan Noor.
Sonja en haar mannen
Een onderwerp waar ook veel over gespeculeerd werd, was het liefdesleven van de Noorse diva. Men giste regelmatig naar de mannen met wie Henie het bed deelde, en dat waren er volgens bekenden van de schaatsster nogal veel. De Noorse stond bekend als een progressieve, wellustige dame die vaak het bed in dook met haar schaatspartners. Zo beweerde een schaatsster uit één van haar shows, dat Henies ‘ijspartners’ bijna altijd ook haar bedpartners werden. Of zoals screenwriter Milton Sperling het omschreef: “She really loved to fuck.”
Uiteindelijk trouwde Henie maar liefst drie keer: de eerste keer was in 1940 met de Amerikaanse Dan Toppings, gevolgd door de Amerikaanse Winthrop Gardiner Jr. in 1946. Haar langste huwelijk was met de Noorse kunstverzamelaar en scheepseigenaar Niels Onstad, een huwelijk dat dertien jaar duurde. Henie verwachtte van ieder huwelijk min of meer hetzelfde: “macht, geld en misschien liefde.” De waarden ‘macht’ en ‘geld’ ontbraken echter vaak bij haar echtgenoten; haar eerste twee mannen werkten zelf niet en maakten misbruik van de rijkdom van hun vrouw. Winthrop Gardiner telde bijvoorbeeld het aantal stoelen in de arena’s van Henies shows en vermenigvuldigde het met de prijs van een ticket, om uit te rekenen hoeveel er verdiend kon worden. In Onstad vond ze gelukkig wél de ideale partner. Hij was een onafhankelijke selfmade man, die interesses had buiten de schaats en -showbizwereld om. Eén van zijn interesses was schilderen, een passie waarmee hij Henie wist aan te steken. Samen startten ze in de jaren ’60 een kunstcollectie die uitgroeide tot een collectie van meer dan 100 modernistische schilderijen. Het koppel richtte vervolgens het Henie-Onstad Art Center op om hun kunstcollectie te kunnen tentoonstellen aan het Noorse publiek.
Het einde
Hoewel Henie een goede partner had gevonden in Niels Onstad, kwam aan haar Hollywoodcarrière langzaam een einde. Na tientallen films en honderden schaatsshows was de bijzonderheid er gewoonweg vanaf. Waar haar schaatskunsten het Amerikaanse publiek in de beginjaren betoverden, was het kunstrijden nu simpelweg een product geworden dat niet langer verkocht. Henie, die op dat moment zo’n 43 jaar oud was, besloot het heft in eigen hand te nemen en haar eigen schaatsshows te gaan financieren. Dit kostte echter een fortuin en de shows werden nooit meer zo succesvol als voorheen. Henie realiseerde zich eveneens dat ze niet meer de jongste was en dat het voor haar veertigjarige lichaam steeds moeilijker werd om de jonge schaatsers in haar show bij te houden. Als gevolg van deze teloorgang begon ze met drinken. De situatie bereikte een dieptepunt toen ze tijdens een show in Rio de Janeiro beschonken op het ijs stond en viel. Het was de eerste val sinds haar debuut als 11-jarig meisje op de Olympische Winterspelen van 1924. Waar het publiek toen júíst gecharmeerd was van het kleine zwaantje, werd ze dit keer uitgelachen door een stadion vol mensen. Na het incident verdween Henies wil tot leven. Het werd zelfs zó serieus dat haar privé-secretaresse ’s nachts over haar moest waken, uit angst voor het feit dat Henie zichzelf iets aan wilde doen. De ijskoningin praatte echter nooit over haar gevoelens; haar eenzaamheid en ongelukkigheid waren niet iets voor de pers. Dat ze weinig emotie toonde, werd pijnlijk duidelijk toen haar moeder overleed in 1961. Terwijl haar moeder op sterven lag, was ze eerder bezig met het verzamelen van haar moeders juwelen, dan met het rouwen om haar naaste familielid. Dorothy Stevens, haar privé-secretaresse, omschreef het als volgt:
“I don’t know if Sonja had the depth of love. Maybe that is what was missing in her life. Maybe it was the lack of knowing real love.”
Op het moment dat Henie haar levenslust terug begon te krijgen in haar huwelijk met Niels en hun gezamenlijke passie voor de schilderkunst, sloeg de tragiek opnieuw toe. Sonja worstelde met een verkoudheid die maar niet over leek te gaan, en niet veel later werd ze gediagnosticeerd met leukemie. Hoewel ze zelfs in de laatste maanden van haar leven bleef schaatsen, begaf haar lichaam het tijdens een vlucht van Parijs naar Oslo op 10 oktober 1969. Ze stierf in de lucht, precies zoals ze tijdens haar vele kuren zo prachtig door de lucht gedanst had. Of, zoals het in een documentaire over de grote kunstschaatsster beschreven wordt, “she danced through life on ice too thin.” De grote Sonja Henie werd uiteindelijk 57 jaar.
Ben je nieuwsgierig geworden naar het uitgebreide verhaal van de Noorse kunstschaatsster? Kijk dan hier de documentaire:
Bronnen
“Sonja Henie’s Ice Age”, Vanity Fair, 11 februari 2014, https://www.vanityfair.com/hollywood/2014/02/sonja-henie-ice-skating-queen. Geraadpleegd op 13 februari 2021.
Foto onder titel: Nenad Nedomacki, www.shutterstock.com
Foto in tekst (1): https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Sonja_Henie_1936.jpg.
Foto in tekst (2): https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sonja_Henie_%26_Adolf_Hitler_1936.jpg.
Geschreven door
