Tijdens mijn lessen Zweeds 4 werd ik vorig jaar wel grappend ‘Finland-guy’ genoemd, maar nu moet ik toch toegeven dat mijn kennis op een aantal vlakken toch crimineel hard tekortschiet om mezelf te kunnen vinden in die titel. Goed, ik zal toegeven dat ik ook wel begrijp waarom we minder over Finland leren; de studie heet niet voor niets ‘Scandinavische talen en culturen’, en Finland hoort nou eenmaal niet bij Scandinavië. Nu is het toch echt wel onmogelijk de Zweedse geschiedenis te behandelen zónder Finland te benoemen. Gelukkig gebeurt dat ook – ik heb er niet voor niets een bijnaam aan te danken – maar helaas blijft het enigszins oppervlakkig.

Voorbeeldje:
We weten allemaal wel dat Finland na de Napoleontische oorlogen van Zweden over ging naar Rusland. Wel nu, was dit:
A) Een vreedzame afspraak na afloop van de Napoleontische oorlogen;
B) Een clausule tegen het zere been van Zweden in het vredesakkoord tussen de continentale machten na afloop van de Napoleontische oorlogen; C) Een clausule in een apart vredesverdrag tussen Rusland en Finland.

Denk er een minuutje over na.

Natuurlijk zou Zweden Finland niet zonder meer opgeven, maar het was toch gewoon een jullie-kozen-de-verkeerde-kant-dus-geef-ons-land-situatie? Well yes, but actually no. Zweden en Rusland hebben namelijk oorlog gevoerd om Finland. Dus als je antwoord C had, gefeliciteerd! Voor hen die een ander antwoord hadden, of zich afvragen wat er nou precies gebeurd is, zal ik dit ontbrekende stukje geschiedenis even uiteenzetten. Dat hier geen college aan gewijd is, is gewoon hartstikke zonde, want het verloop van de Finse Oorlog ligt net even wat ingewikkelder dan ik aanvankelijk dacht.

Achtergrond

We beginnen op 7 juli 1807. Op een vlot in de Memel in de stad Tilsit (het hedendaagse Советск / Sovjetsk) werd de vrede tussen enerzijds Napoleons Frankrijk en anderzijds Tsaar Alexander I van Rusland & Pruisen onder Frederik Willem II gesloten. 

In dit document werd onder andere afgesproken dat Pruisen haar delen ten westen van Hannover verloor aan het nieuwe Koninkrijk Westfalen, uiteraard een marionettenstaat van Napoleon, In het oosten gebied verloor aan het nieuwe Hertogdom Warschau, uiteraard ook een marionettenstaat, en tot slot dat Rusland zich aansloot bij het continentaal stelsel: een in 1806 door Napoleon opgericht streng tariefstelsel dat tegen elke handel met het Verenigd Koninkrijk gericht was.

Naast deze afspreken gericht tegen Pruisen werd besloten dat Zweden aangevallen zouden worden als de Zweden geallieerd bleven met de Britten. De Zweedse koning, Gustaaf IV Adolf, koesterde enorme haat tegen Napoleon, en weigerde het bondgenootschap met de Britten te verbreken.

De eerste aanval

21 februari 1808: De Russische generaal Friedrich Wilhelm von Buxhoevden (Ja, écht een Rus) viel met zo’n 24 duizend manschappen, zonder enige voorwaarschuwing of oorlogsverklaring Finland binnen. Niet lang daarna viel de eerste grote Finse stad, Hämeenlinna, in handen van de Russen. 

De compleet overmande Zweden trokken zich terug naar het noorden, en als snel namen de Russen andere steden binnen. Onder andere Tampere (Tammerfors), Hanko (Hangö), en Helsinki (Helsingfors) en zelfs Åland viel begin maart. Op 3 mei werd de laatste vesting in hedendaags Finland ingenomen door de Russen: Suomenlinna (Sveaborg (Ha! De ironie!)). 

Toen op 23 april 1808 ook Gotland door de Russen werd ingenomen werd het de Zweden te warm onder de voeten. Generaal Johan Adam Cronstedt werd de laan uit gestuurd en vervangen door Carl Johan Adlercreutz. Dit was ook het startschot voor de Zweedse tegenaanval. 

Op 27 april wonnen de Zweden door een hinderlaag tegen de Russen de slag bij Revonlahti (Revolax), en begonnen aan een nieuwe opmars vanuit het noorden. Niet geheel toevallig, daar na het eerste Russische offensief bijna de voltallige Zweedse troepenmacht in Finland daar gestationeerd was.

Het Zweeds Tegenoffensief

Het grootste probleem voor Zweden op dit moment was echter niet de Russische troepenmacht op het Finse vasteland: Gotland was nog steeds in handen van de Russen. 

De Zweedse koning was bang dat de Russen hun pied-à-terre op Zweeds grondgebied zouden gebruiken Stockholm aan te vallen, en gaf op 12 mei opdracht tot een blokkade van de haven van Slite, zodat de 1800 Russische troepen er alleen voor stonden. 

De techniek werkte, en toen het Russisch commando in Visby op 14 mei het bericht kreeg dat tweeduizend Zweedse manschappen het eiland bereikt hadden volgde een directe en onvoorwaardelijke capitulatie op Gotland. In de dagen daarna werd Åland op dezelfde manier heroverd op de Russen.

Nu Gotland weer in Zweedse handen was verschoof in September de aandacht naar het Finse vasteland. Terwijl in de tussentijd Finse burgers een guerrillaoorlog tegen de Russen voerden, was er inmiddels ruim vijfenvijftigduizend man extra vanuit Rusland overgekomen.

Terwijl het richting het noorden voor de Zweden goed ging, zoals in de slag ten zuiden van Uusikaarlepyy (Nykarleby), wonnen de Russen in het zuiden meer terrein.

Tijdens de bloedigste slag van de oorlog, bij Oravainen (Oravais), werden beide partijen dusdanig hard geraakt dat aan het begin van de winter generaal Buxhoevden besloot om een wapenstilstand te sluiten. Tsaar Alexander weigerde deze wapenstilstand goed te keuren en verving Buxhoevden door een nieuwe bevelhebber, Boris Knorring.

Tweede Front

Op dit punt kregen de Zweden meer problemen te verwerken. De Fransen kwamen, een beetje laat misschien, hun woord na, en begonnen de mobilisering aan de Zweedse zuidgrenzen. Het grootste hoofdpijndossier was voor de Zweden echter het Deense bondgenootschap met Napoleon. 

Om hun andere grenzen te kunnen beschermen was Zweden genoodzaakt al haar troepen uit Finland terug te trekken. Tijdens de Conventie van Olkijoki werd een wapenstilstand tussen Zweden en Rusland gesloten, en verlieten in de dagen na 19 november de Zweden Finland.

Nu de Zweden Finland, op een officiële verklaring na, opgegeven hadden, begon het Tsaar Alexander te jeuken Zweden-Zweden ook in te vallen. Generaal Nikolaj Kamensky kwam daarop met een plan. Tijdens de strenge winter van 1808/1809 was de Botnische Golf volledig bevroren. Het Russisch leger zou vanuit Vaasa (Vasa) naar Umeå, en vanuit Turku (Åbo) naar Åland en daarmee Stockholm marcheren, terwijl een derde groep via Tornio (Torneå) de grens naar Haparanda zou oversteken en Norrbotten in trekken.

Boris Knorring werd opgedragen dit plan zo snel mogelijk uit te voeren. Omdat hij er mee treuzelde werd uiteindelijk door van Minister van Oorlog Araktsjejev het plan in uitvoering gebracht, en op 17 maart 1809 namen 17.000 Russische manschappen de Ålandseilanden in. Enkele dagen later kwamen de eerste troepen aan wal bij Stockholm.

Vrede

Op 13 maart werd de Zweedse koning Gustaaf IV Adolf door het Zweedse leger afgezet vanwege het verlies van Finland. De nieuwe koning, Karel XIII, stelde een wapenstilstand voor, waarop de Russen zich naar de Ålandseilanden terugtrokken. In tussentijd stak een andere Russische troepenmacht de bevroren Botnische Golf over en nam op 24 maart Umeå in. 

Tsaar Alexander kwam begin april aan in Turku (Åbo) en hoorde van de wapenstilstand, waarop hij Knorring ontsloeg en benoemde Barclay de Tolly, die op dit punt in Umeå zat, tot nieuwe bevelhebber. In augustus begonnen de eerste vredesonderhandelingen, terwijl de Zweden nog vruchteloos probeerden een overwinning op de Russen te boeken.

De in augustus begonnen vredesonderhandelingen resulteerden op 7 september 1809 in de Vrede van Fredrikshamn. Zweden verloor hierbij Finland, de Ålandseilanden en een deel van Västerbotten en Lapland aan Rusland. 

Post Scriptum

Als je nu het gevoel hebt dat ik je compleet doodgegooid heb met informatie, – sorry, heb mezelf een beetje laten gaan – geen zorgen, er komt geen tentamen. Ik was gewoon in een schrijfbui, en als ik een onderwerp interessant vind bijt ik me er iets te sterk in vast. Dit bewijst overigens wel weer hoe beschamend weinig ik hier zelf over wist, en laat me nog meer vraagtekens bij de rechtvaardigheid van ‘Finland-guy’ zetten. 

Hoe het ook zij, het punt dat ik wilde maken is, naast natuurlijk een interessant stukje schrijven voor Finlandweek, dat het onderwijs over Finland binnen de studie soms een beetje tekortschiet. Ja, de studie heet nog steeds ‘Scandinavische talen en culturen’, en ja, Finland is nog steeds niet Scandinavisch. Anderzijds, in een ver verleden werd Fins toch wel aan de UvA aangeboden binnen onze studie. 

Goed, ik zal toegeven dat ik misschien ook maar een beetje aan het doordrammen ben en het verder hartstikke naar m’n zin heb bij Zweeds. Toch zit het me niet helemaal lekker dat ik zelf research ben gaan doen over Finland om er vervolgens achter te komen dat de Russen in 1809 letterlijk in Stockholm gestaan hebben. 

Dat de verflechtungsgeschichte in het Noorden sterk aanwezig is wisten we, en precies daarom mag Finland wat mij betreft best wel wat meer air-time krijgen binnen de vakken. 

Finlands sak är fortfarande vårs!

Geschreven door