Illustratie: Gilles Tijmes // Foto achtergrond: Lonely Planet
De Faeröer zijn een eilandengroep in de Noordelijke Atlantische Oceaan en liggen tussen Schotland en IJsland. De eilanden hebben zelfbestuur, maar vallen officieel onder het Koninkrijk Denemarken. Meerdere keren per jaar vindt daar een jacht op grienden plaats, de zogeheten grindadráp, waarbij hele kuddes van de zeezoogdieren naar de kust worden gejaagd om daar met honderden tegelijk te worden omgebracht. Er wordt overigens niet alleen op grienden gejaagd: ook andere (kleine) dolfijnachtigen zijn de klos. In dit artikel ligt de focus echter op de grienden, omdat deze dieren het grootste deel van de vangst beslaan. De vangst verschilt per jaar, maar gemiddeld sterven er jaarlijks bij de grindadráp tussen de 600 en 1.000 dieren. Tijdens die jacht steken de jagers een gereedschap, wat speciaal hiervoor gemaakt is, in de ruggengraat van de dolfijnachtige en doorklieven grote aderen, waarna het wachten is tot het dier doodbloedt. Dit kan enkele minuten duren en daarbij is het dier verlamd maar nog wel bij bewustzijn. Deze manier van jagen is zeer controversieel en wordt door de tegenstanders gezien als barbaars. In Scandinavië, waar respect voor dier en natuur hoog in het vaandel staat, is het dan ook niet zo gek dat er ophef is over de jacht.
Dat respect voor dieren lijkt soms namelijk ver te zoeken. Het komt voor dat er na de jacht op de dieren gesprongen wordt en er wordt gejuicht als de vangst geslaagd is. Dit past niet in het beeld van de nederige Scandinavische jager met ontzag voor de natuur, die niet meer dan nodig wegneemt uit zijn omgeving. Door het gebrek aan respect worden de door de één zo vredig geachte Faeröerders door de ander neergezet als wilden en vergeleken met de plunderende Vikingen.
Of er sprake is van plunderen, in deze context niet-duurzame jacht, is discutabel. Enerzijds worden er tientallen of zelfs honderden dieren tegelijk gedood. Bovendien plant de griend zich onregelmatig voort, waardoor de populatie bij overmatige jacht snel kan slinken. Anderzijds is de populatie met bijna 780.000 dieren dusdanig groot dat slechts minder dan een halve procent van de populatie grienden jaarlijks omkomt bij de Faeröerse jacht. Volgens whaling.fo, de Faeröerse website die aan de grindadráp gewijd is, is de jacht in ieder geval duurzaam en wordt daar ook voor gewaakt. Bovendien wordt er geclaimd dat er bij de jacht niets van het dier verloren gaat. Wat dat laatste betreft is de realiteit echter anders. Nadat het vet en vlees van de grienden verwijderd is, worden soms ook andere delen verwijderd voor alternatieve doeleinden, zoals bijvoorbeeld ornamenten. Maar veel delen van het dier die men niet kan gebruiken, zoals bijvoorbeeld de kop en vinnen, verdwijnen weer terug in zee. Als grote delen van het dier niet worden gebruikt, is het de vraag hoe duurzaam de jacht nou écht is.
Van de delen die wél gebruikt worden, zijn het vet en het vlees volgens de voorstanders een belangrijke voedselbron. Dit was in het verleden ook zeker het geval, gezien de afgelegen Faeröer eeuwenlang moeilijk bereikbaar waren. Daardoor waren de bewoners vooral op zichzelf aangewezen: gewassen verbouwen was er vrijwel onmogelijk, dus in die tijd waren de grienden van levensbelang. Tegenwoordig zijn de Faeröer veel beter bereikbaar en worden er allerlei goederen geïmporteerd, dus het Faeröerse dieet bestaat inmiddels uit veel meer voedingsbronnen dan alleen de griend. De dieren lijken dus niet meer zo cruciaal voor de overleving van de Faeröerders als vroeger.
Van de delen die wél gebruikt worden, zijn het vet en het vlees volgens de voorstanders een belangrijke voedselbron. Dit was in het verleden ook zeker het geval, gezien de afgelegen Faeröer eeuwenlang moeilijk bereikbaar waren. Daardoor waren de bewoners vooral op zichzelf aangewezen: gewassen verbouwen was er vrijwel onmogelijk, dus in die tijd waren de grienden van levensbelang.
Tegenwoordig zijn de Faeröer veel beter bereikbaar en worden er allerlei goederen geïmporteerd, dus het Faeröerse dieet bestaat inmiddels uit veel meer voedingsbronnen dan alleen de griend. De dieren lijken dus niet meer zo cruciaal voor de overleving van de Faeröerders als vroeger. Maar het gaat niet alleen om het eten van het dier. De voorstanders van de jacht vinden grienden een belangrijke traditionele voedselbron, maar de jacht zélf is ook een eeuwenoude traditie die ze in stand willen houden. Hierbij verwijzen zij graag naar de bronnen waaruit blijkt dat het inderdaad al een eeuwenoude traditie is: de schriftelijke bewijzen dateren uit de zestiende eeuw, maar waarschijnlijk wordt er al sinds de Vikingtijd op grienden gejaagd. De tegenstanders van de jacht uiten kritiek op die traditie: zij zeggen dat tegenwoordig het belangrijkste deel ervan het opjagen en moorden is, in plaats van de rituelen eromheen die vroeger tijdens de jacht werden gedaan. Zo werd er aanvankelijk een kringdans gemaakt tijdens de verdeling van het vlees, maar tegenwoordig gaan de meesten in hun auto’s zitten wachten tot zij hun deel van de buit krijgen. Het is opvallend dat de Faeröerders hun traditie in stand willen houden, maar er tegelijkertijd onderdelen van die traditie zijn verdwenen. Het is een nogal gevoelig onderwerp, vooral als er kritiek komt op de jacht. In Whale Wars: Viking Shores, de televisieserie die aan de jacht op de eilanden gewijd werd, sprak de Faeröerse griendenjager Marnar Andreasen de felle woorden: “You’re very welcome to the Faroe Islands … but don’t come between us and the whales!”
Aan het eind van de 19e eeuw, in de tijd waarin ook veel ontdekkingsreizen werden gemaakt naar het onherbergzame Arctische gebied, werden de jagers en de jacht zelf op een heldhaft ige en masculiene manier neergezet. Het waren dan ook vrijwel altijd mannen, die de elementen trotseerden om aan voedsel te komen en zo hun gezin te onderhouden in een vijandige omgeving. De tendens om de jacht op die manier te verbeelden, lijkt zich echter ook in de 21e eeuw voort te zetten. De grindadráp is nog altijd een grotendeels mannelijke aangelegenheid: er zijn maar weinig vrouwen die eraan meedoen. Bovendien staat op eerdergenoemde website over de jacht dat de Faeröerders bekend staan om hun moed, omdat zij door weer en wind aan de kost komen: hier valt ook de griendenjacht onder. Het hoort volgens de Faeröerse voorstanders bij hun natie en is al eeuwen onderdeel van hun cultuur, iets wat Andreasen met passie beaamt. Maar hoe groot onderdeel de jacht daadwerkelijk nog is, valt te betwisten. Uit cijfers in een rapport van natuurorganisatie Oceanic Preservation Society blijkt dat 39% van de Faeröerders nooit deelneemt aan de jacht en 66% van de bevolking zegt zelden tot nooit griendenvlees te eten: degenen die het nog wel eten, zijn ook voornamelijk mannen. Mannen zijn bovendien de grootste voorstanders van de griendenjacht.
De dieren lijken dus niet meer zo cruciaal voor de overleving van de Faeröerders als vroeger
Dat er op de Faeröer de laatste jaren minder griendenvlees en -vet wordt gegeten, komt mede door een advies dat de Faeröerse gezondheidsautoriteit in 2008 naar buiten bracht. Daarin werd gesteld dat door de hoge kwikgehaltes en andere gifstoffen, die zich door de voedselketen in de grienden ophopen, het vlees niet geschikt is voor menselijke consumptie. Te hoge concentraties van deze stoffen binnenkrijgen kan namelijk leiden tot allerlei ziektes, waaronder Parkinson en diabetes. Het orthodoxe beeld is dat het griendenvlees erg gezond is, gezien er vitaminen, proteïnen, antioxidanten en vetzuren in zitten.
Maar tegelijkertijd kunnen de voordelen van het vlees niet op tegen de nadelen van de gifstoffen, iets wat de bestrijders van de jacht aanhalen als tegenargument.
Dat er op de Faeröer de laatste jaren minder griendenvlees en -vet wordt gegeten, komt mede door een advies dat de Faeröerse gezondheidsautoriteit in 2008 naar buiten bracht. Daarin werd gesteld dat door de hoge kwikgehaltes en andere gifstoffen, die zich door de voedselketen in de grienden ophopen, het vlees niet geschikt is voor menselijke consumptie. Te hoge concentraties van deze stoffen binnenkrijgen kan namelijk leiden tot allerlei ziektes, waaronder Parkinson en diabetes. Het orthodoxe beeld is dat het griendenvlees erg gezond is, gezien er vitaminen, proteïnen, antioxidanten en vetzuren in zitten. Maar tegelijkertijd kunnen de voordelen van het vlees niet op tegen de nadelen van de gifstoffen, iets wat de bestrijders van de jacht aanhalen als tegenargument.
Ondanks de aanwezigheid van de gifstoffen lijken de Faeröerders hun nationale gerecht niet op te willen geven, want voedsel maakt deel uit van de nationale identiteit en creëert een cultureel onderscheid, iets wat belangrijk is voor een land dat binnen een ander koninkrijk valt. Toch lijken de Faeröerders de risico’s ook wel serieus te nemen, gezien de dalende consumptiecijfers. Die daling hoeft echter niet alleen te maken te hebben met de gifstoffen. De voorstanders claimen wel dat het binnenlands protest op de jacht met name te maken heeft met de toxiciteit van het vlees, maar uit peilingen blijkt dat de Faeröerders zich met name druk lijken te maken om het dierenwelzijn en de internationale ogen die op hen gericht zijn.
Want buitenlands protest is er zeker. Sinds de jaren tachtig is de jacht in meer of mindere mate in opspraak, zowel in de publieke opinie als bij natuurorganisaties. Onder internationale druk van organisaties als Greenpeace heeft de Faeröerse overheid in 1986 zelfs de wet aangepast en strengere regels ingevoerd omtrent de jacht op walvissen & dolfijnachtigen. Desondanks blijft er kritiek. Niet alleen de manier waarop er gejaagd wordt, die als zeer inhumaan wordt gezien, wordt gehekeld. Ook de omvang van het aantal grienden die bij één jacht wordt gedood, baart tegenstanders zorgen. Hoewel grote organisaties als Greenpeace de jacht zeker afkeuren en er vroeger ook actief tegen streden, blijft het nu angstvallig stil. Na een zoektocht op de website van Greenpeace is er alleen iets te vinden over de commerciële walvisjacht in Japan, maar over de Faeröer wordt geen woord gerept. De organisatie lijkt zijn handen van de Faeröerse jacht af te hebben getrokken, omdat de griend geen bedreigde diersoort is en er op de Faeröer volgens de wet niet commercieel gejaagd mag worden – al lijken de bewoners mazen in de wet te gebruiken om er toch wat geld aan te kunnen verdienen.
Men kan zich afvragen waarom Greenpeace zich niet langer met de grindadráp bezighoudt, gezien er toch honderden dieren per jaar bij worden omgebracht, maar tegelijkertijd hebben organisaties als Greenpeace ook maar beperkte middelen. Ze moeten een keuze maken en strijden dan tegen de grootste bedreiging, die in dit geval niet de Faeröerse jacht is. De vraag is dus, als een dusdanig grote organisatie als Greenpeace zich er niet meer actief mee bezig houdt, of de grindadráp wel echt zo destructief is voor de griendenpopulatie als de tegenstanders lijken te vrezen.
Beeld: Erik Christensen
Dus is de Faeröerse griendenjacht cultuur of dierenmishandeling? Eigenlijk een beetje van allebei. De meningen van buitenaf vinden de Faeröerse griendenjacht vooral barbaars en willen een halt toeroepen aan het geweld, en ook op de eilanden zelf komt er steeds meer discussie over de grindadráp. Tegelijkertijd zijn er ook Faeröerders als Andreasen die het als eeuwenoude traditie zien en deze omwille van hun cultuur willen voortzetten. Maar het veranderende klimaat en het feit dat er tegenwoordig wereldwijd steeds meer aandacht voor respect voor dier en natuur lijkt te komen, zou er zomaar voor kunnen zorgen dat deze traditie langzaam doodbloedt. In dit geval misschien liever de traditie dan de dieren.
Bronnen
Bulbeck, C. & Bowdler, S. (2008) “The Faroes Grindadráp or Pilot Whale Hunt: The Importance of Its ‘Traditional’ Status in Debates with Conservationists”. Australian Archeology, no.67 “More Unconsidered Trifles: Papers to Celebrate the Career of Sandra Bowdler”, Taylor & Francis Ltd., december 2008, pp. 53-60. Geraadpleegd op 07-10-2023, via https://www.jstor.org/stable/40288022
Fielding, R. (2010) “Environmental change as a threat to the pilot whale hunt in the Faroe Islands”. Polar Research, 29:3, pp. 430-438. https://doi.org/10.3402/polar.v29i3.6076
IMDB. (n.d.) “Whale Wars: Viking Shores”. Geraadpleegd op 12-10-2023, via https://www.imdb.com/title/tt2007042/
Mamzer, H.M. (2021) “Ritual Slaughter: The Tradition of Pilot Whale Hunting on the Faroe Islands”. Frontiers in Veterinary Science, vol. 8, Frontiers Media. https://doi.org/10.3389/fvets.2021.552465
Oceanic Preservation Society (2023) “Unravelling the Truth: Whale Killing in the Faroe Islands”, Geraadpleegd op 07-10-2023, via https://eia-international.org/wpcontent/uploads/Unravelling-the-Truth-Whale-killing-in-the-Faroe-Islands-FINAL.pdf
Skorini, H.Í. (2022) “The Faroe Islands, Foreign Policy and Security: What do Faroese People Think?” Werkdocument, University of the Faroe Islands. Geraadpleegd op 07-10-2023, via https://setur.cdn.fo/media/8230/fr%C3%A1grei%C3%B0ing-um-uttanrikis-ogtrygdarpolitikk.pdf?s=c5IFU0bQGQrD9ZSQ_Z0F2WCqqck
Whaling.fo. “A millennium living from nature”. Whales and whaling in the Faroe Islands. Copyright website 2017. Geraadpleegd op 08-10-2023, via https://www.whaling.fo/en/natural/amillennium-living-from-nature
Whaling.fo. “Ethical Issues”. Whales and whaling in the Faroe Islands. Copyright website 2017. Geraadpleegd op 08-10-2023, via https://www.whaling.fo/en/sustainable/ethical-issues
Whaling.fo. “Sustainable whaling”. Whales and whaling in the Faroe Islands. Copyright website 2017. Geraadpleegd op 08-10-2023, via https://www.whaling.fo/en/sustainable/sustainable-whaling
YouTube. (27-03-2021) “Faroese man scares the hell out of Sea Shepherd”. Geüpload door VHS Vulture, beelden origineel uitgezonden op Animal Planet. Geraadpleegd op 12-10-2023, via www.youtube.com/watch?v=mFMzkjP0yHw
Geschreven door
