Neutraal Zweden als wolf in schaapskleren

Het besluit van Zweden om lid te worden van de NAVO werd door velen gezien als het einde van een tijdperk. Een tijdperk waarin Zweden bekend stond als een neutrale speler binnen de wereldpolitiek. De status van het land als ‘niet oorlogvoerend’ tijdens de Tweede Wereldoorlog is hiervoor een vaak genoemd voorbeeld. Hoe neutraal de positie van Zweden daadwerkelijk was tijdens de Tweede Wereldoorlog valt te betwisten, en is dan ook een veel besproken onderwerp. Ik ga echter kijken naar een andere gebeurtenis die de reputatie van Zweden als een neutraal land tegenspreekt. Namelijk de mate waarin de Zweedse FRA, een regeringsagentschap dat verantwoordelijk is voor het onderscheppen van radiosignalen, en de Amerikaanse NSA, de geheime dienst van de Verenigde Staten, nauw hebben samengewerkt sinds de Koude Oorlog. Deze informatie werd vrijgegeven door klokkenluider Edward Snowden in 2013, en leidt tot een belangrijke vraag: Heeft Zweden sinds de Tweede Wereldoorlog ooit daadwerkelijk gehandeld naar haar neutrale status, of kunnen we het land zien als een wolf in schaapskleren?

Beeld: Rick van Staten // Foto achtergrond: SFHM

We gaan even terug in de tijd naar het jaar 1954, toen het Zweedse parlement de FRA vroeg om communicatie door middel van radiosignalen te onderscheppen en te onderzoeken in het belang van de nationale veiligheid. Op hetzelfde moment werd er in het geheim een verdrag ondertekend door de VS, Australië, Canada, Nieuw-Zeeland en het Verenigd Koninkrijk, genaamd het UKUSA- verdrag. Dit was een samenwerking tussen de inlichtingendiensten van de desbetreffende landen tijdens de Koude Oorlog, met als doel het uitwisselen van informatie. Dit verdrag is in het geheim gesloten, en werd pas openbaar gemaakt in 2005. Opmerkelijk is dat in de periode tussen 1954 en 2013, waarin het voor de rest van de wereld nog niet bekend was dat de FRA en de NSA samenwerkten, er een nieuwe wet werd aangenomen door het Zweedse parlement. Deze wet stelde de FRA in staat om op legale wijze informatie te onderscheppen van buiten de landsgrenzen. Op dit moment begon de Zweedse bevolking al meer vraagtekens te zetten bij de activiteiten van de FRA. Deze zorgen zouden in 2013 bevestigd worden door topgeheime documenten die gepubliceerd werden door Snowden.

Laten we dan ook eens wat dieper gaan duiken in de documenten die Snowden vrijgaf. De informatie die de meeste aandacht kreeg in de Zweedse media, was de deelname van de FRA bij een project genaamd Quantum. Dit project was in werking gezet door de NSA, en zowel de FRA als de Britse inlichtingendienst waren hierbij betrokken. Het controversiële aspect van deze samenwerking was het feit dat deze landen toegang kregen tot een systeem genaamd Xkeyscore. Dit systeem maakt onderdeel uit van de meest geavanceerde spionageapparatuur van de NSA, waardoor de FRA in staat was om spionagesoftware te downloaden op computers en smartphones van willekeurige mensen, zonder dat zij hiervan op de hoogte waren. Dit was bovendien een vrij recente ontwikkeling, aangezien er hetzelfde jaar dat deze informatie gepubliceerd werd door Snowden nog een conferentie heeft plaatsgevonden tussen de landen die betrokken waren bij dit project.

Dat de NSA geïnteresseerd was in samenwerking met Zweden, en de FRA ervoor koos om in zee te gaan met de NSA, is voor de meeste mensen geen verassing. Op de Universiteit van Uppsala is er onderzoek gedaan naar de Snowden documenten. Dat onderzoek stelt dat er voornamelijk gedacht wordt dat Zweden is gevraagd om samen te werken met de NSA vanwege de informatie die zij hadden verzameld over de Sovjet-Unie en andere Warschaupactlanden gedurende de Tweede Wereldoorlog.

Zweden heeft geografisch gezien een strategische ligging om radiogolven op te vangen vanuit de landen gelegen aan de Botnische golf. In ruil voor deze informatie, kreeg de FRA toegang tot militaire technologie van de VS, en werden zekere veiligheidsgaranties van de VS vastgesteld voor Zweden. Maar hoe reageerde de Zweedse politiek op deze openbaring?

Tot de verbazing van velen, werd er geen parlementaire zitting georganiseerd om de betrokkenheid van Zweden bij spionagepraktijken voor de NSA te bespreken. Volgens politicoloog Sebastian Larsson komt dit doordat veel Zweedse politici niet op de hoogte zijn van de zaken waar de FRA zich mee bezighoudt. Daarnaast kan het vertrouwen van de Zweedse bevolking in hun overheid en veiligheidsautoriteiten een rol hebben gespeeld bij het feit dat deze ontdekking niet belangrijk genoeg werd geacht om binnen de Zweedse politiek te bespreken. Het is echter wel belangrijk om te noemen dat verschillende ministers hun zorgen hebben geuit in de Rijksdag, en dat Stig Henriksson, voormalig lid van het Zweedse parlement, zelfs een motie heeft ingediend waarbij hij voorstelde dat de overheid een onderzoek in werking zou zetten om de samenwerking tussen de FRA en de NSA te onderzoeken. Vanuit Europa werden er ook pogingen gedaan om deze ontdekkingen te bespreken. Nadat de documenten waren gepubliceerd, uitten zowel Duitsland als Frankrijk hun zorgen, en opperden zij binnen de Europese Unie om in gesprek te gaan met de VS over spionagepraktijken van de NSA in Europa. Zowel Zweden als het Verenigd Koninkrijk hebben dit voorstel echter gevetood.

Maar wat kunnen we eigenlijk zeggen over de internationale positie van Zweden als een neutraal land na de bekendmaking van dit verdrag? Volgens Al Burke van het Nordic News Network, kan men dit zien als “the tyranny of small steps”, wat Burke ziet als de keuzes die Zweden heeft gemaakt die het land langzaam dichter bij de VS en de NAVO hebben gebracht sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog. Hier is het volgens Burke belangrijk om je bewust te zijn van het feit dat deze keuzes door een klein deel van de bevolking werden gemaakt, zonder de toestemming van de meerderheid van de Zweedse bevolking. De meerderheid van de Zweedse bevolking is namelijk voor het grootste gedeelte van de geschiedenis tegen samenwerking met de NAVO geweest. We kunnen dan ook de conclusie trekken dat ondanks de reputatie van Zweden als neutraal land, er in de praktijk keuzes werden gemaakt die dit principe tegenspreken. Zweden was niet-oorlogvoerend, maar neutraal is het land al een lange tijd niet geweest.

Bronnen

Beadledom911. (06-12-2013). Spy Scandal.NSA LEAKS: Sweden key partner for U.S.A spying on RUSSIA. [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=9nyJFv573Gs

Henriksson, S. (2015). Motion till riksdagen 2015/16:3302 [Kamerbrief]. Geraadpleegd via https://data.riksdagen.se/dokument/H3023302.html

Jaffel, H.B. & Larsson, S. (2022). Problematising intelligence studies: Towards a New Research Agenda. Routledge.

Kavathatzopoulos, I., Asai, R., Adams, A.A. & Murata, K. (2017). Snowden’s revelations and the attitudes of students at Swedish universities. Journal of Information, Communication and Ethics in Society, 15(3), 247–264. https://doi.org/10.1108/jices-02-2017-0009

ORiONGods. (11-12-2013). Uppdrag Granskning – SNOWDEN-DOKUMENTEN [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=t8OI0aPzVH8

Sweden Capitulates to USA/NATO: Phantom u-boats are deployed to incite the surrender of peaceful neutrality. (06-2015). Nordic News Network. Geraadpleegd op 08-10-2023, via https://www.nnn.se/nordic/americult/nato/welt-trends.pdf

Geschreven door

Noa Evers

Noa Evers studeert Scandinavië Studies met als hoofdtaal Zweeds aan de Universiteit van Amsterdam. Haar interesse gaat voornamelijk uit naar de (moderne) geschiedenis van Scandinavië, met in het bijzonder de opbouw van de welvaartsstaat in Zweden.

See author's posts