Illustratie: Gilles Tijmes // Foto achtergrond: LKAB
Het verhaal van Kiruna speelt zich af in Noord-Zweden. Noord-Zweden valt onder het leefgebied van de Sami, een inheems volk. Zij leven ook in de regio van Kiruna. De Sami leven in harmonie met de natuur. In plaats van de natuur te gebruiken, leven ze in samenwerking met de natuur. Een deel van de Sami zijn nomaden en trekken rond met rendieren en leven een nomadisch bestaan. De Sami worden gezien als de oorspronkelijke bewoners van Scandinavië en leefden daar al toen de Noren en Zweden steeds noordelijker trokken. In Zweden werden er verschillende maatregelen getroffen die de Sami discrimineerden. Er is bijvoorbeeld geprobeerd om de Sami te ‘verzweedsen’, met als doel om hun Samische identiteit uit te wissen. Nu zijn de omstandigheden beter. In 1977 werden de Sami in Zweden erkend als inheems volk en sinds 1993 hebben zij een eigen parlement. De Sami en de Zweedse overheid hebben, ondanks de recente verbeteringen, dus geen geschiedenis van goede samenwerking, en van goede samenwerking is ook in het geval van Kiruna geen sprake.
De stad Kiruna is in 1900 gevestigd door de directeur van LKAB, het bedrijf achter de mijn. LKAB is van de Zweedse overheid. Vandaag de dag heeft het bedrijf negentig procent van de ijzerertsmarkt in de EU in handen. Wat het ijzererts uit deze mijn uniek maakt, is dat het puurder is dan ijzererts uit andere mijnen. In 2004 heeft LKAB aangegeven dat de stad moet verhuizen om de mijnbouw voort te kunnen zetten. In het filmpje en op de website worden verschillende schattingen gegeven van de tijdsduur van de verhuizing, maar wat zeker is, is dat het een groot project is.
De Sami in Zweden
Dit grote project heeft invloed op de Sami. Zoals hierboven al genoemd is, hebben de Sami routes die ze afleggen samen met hun rendieren. De nieuwe plek van Kiruna ligt op een van deze routes. Er liggen twee Samische gemeenschappen in de buurt van Kiruna: Gabna en Laevas. Sami uit deze gemeenschappen hebben aangegeven dat zij niet voldoende zijn betrokken bij de goedkeuring van de verhuizing en dat er onvoldoende inspanning is geweest om ervoor te zorgen dat de gevolgen voor de Sami zo klein mogelijk blijven.
In 1977 zijn de Sami in Zweden erkend als inheems volk. Hierdoor hebben ze volgens internationaal recht, recht op zelfbeschikking en recht op beraadslaging met de Zweedse overheid over zaken die hen aangaan. De Sami hebben aangegeven dat zij geen toestemming hebben gegeven, en beschuldigen de Zweedse overheid van het schenden van hun rechten. De Sami voelen zich ongehoord. De Zweedse overheid heeft daarentegen aangegeven dat de twee Samische gemeenschappen, Gabna en Laevas, betrokken zijn geweest bij de planning en dat er onderzoek is gedaan naar de gevolgen voor de rendierhouderij van de Sami. Echter zijn niet alle betrokken Samische gemeenschappen betrokken geweest bij het onderzoek van de overheid.
Uit onderzoek is gebleken dat de Sami in Zweden slachtoffer zijn van ‘groen kolonialisme’: vanuit de Zweedse overheid is er de behoefte aan – in dit geval – grondstoffen, welke bijdragen aan de verduurzaming van Zweden. Vervolgens wordt het leefgebied van de Sami hiervoor gebruikt, zonder dat hierover voldoende is overlegd met de Sami. In het geval van Kiruna heeft Zweden het gebruik van de mijn in de stad goedgepraat omdat er behoefte is aan ijzererts, en heeft daarbij de gevolgen voor de Sami voor lief genomen. De Zweedse overheid heeft dus besloten om land dat gebruikt werd door de Sami te gebruiken voor grondstoffen, zonder de Sami voldoende inspraak te geven. Hun protesten werden genegeerd en ondertussen is men al begonnen aan de verhuizing.
Het Zweedse YouTubekanaal
Op het YouTubekanaal van Zweden, wat wordt beheerd door het Zweedse Instituut, staat een filmpje dat wordt geweid aan de verhuizing van Kiruna. Het filmpje is grotendeels in het Engels en de Zweedse gesprekken hebben ondertiteling, zodat het ook toegankelijk is voor mensen die geen Zweeds spreken.
While deposits from other mining companies may be at 30 to 40 percent, the purity of the Kiruna iron is at 65 to 70 percent. Worth moving a city for
Henrik Skarstedt & Johan Sundberg
In het filmpje wordt de verhuizing van Kiruna uitgelegd. Henrik Skarstedt en Johan Sundberg, twee Zweedse filmmakers, zijn afgereisd naar Kiruna en gaan op onderzoek uit. Er wordt uitgelegd dat de stad bestaat door de mijn, maar dat de stad nu juist in gevaar is door de mijn: door de mijnbouw onder de grond, wordt alle grond erboven instabiel. Omdat er plannen zijn om ijzererts uit de grond onder Kiruna te halen, moet deze stad nu verplaatst worden. Verder wordt er benadrukt waarom ijzererts belangrijk is, en dan vooral de gewilde pure variant uit Kiruna: ijzererts wordt veel gebruikt. En omdat dit ijzererts zo puur is, is het erts het waard om er een stad voor te verplaatsen. Er wordt ook uitgelegd hoe de verhuizing zelf verloopt, waarvan een belangrijk aspect is dat LKAB voor de verhuizing betaalt. De verhuizing wordt gepresenteerd als iets moderns en als een vooruitgang ten opzichte van de oude stad.
Er zijn verschillende mensen in beeld, waaronder zogenoemde ‘locals’, die overigens geen Sami zijn, en een architect. Ook wordt meerdere malen een afbeelding getoond van het nieuwe stadscentrum met blije mensen, maar ook daar zijn geen Sami te zien. In dit filmpje worden de Sami volledig buiten beschouwing gelaten.
De website van Kiruna
De stad Kiruna heeft een eigen website, met een pagina die gewijd is aan de verhuizing. Op deze pagina staat ook een filmpje. In dit filmpje komen verschillende mensen aan het woord, die vertellen over het proces van de verhuizing, maar geen van deze mensen is Samisch. In het filmpje is onder andere Viktoria Walldin aan het woord, zij is sociaal- antropoloog en haar taak is om het contact te onderhouden tussen de inwoners van Kiruna en de architecten. Zij werkt dus niet samen met de Sami. Walldin vertelt dat de gemeente van Kiruna ernaar streeft om de verhuizing de meest democratische, stedelijke transformatie in de wereld te maken. De nadruk in het filmpje op de website ligt op moderniteit en samenwerking. Ook in dit filmpje worden Kiruna en omgeving getoond, net als foto’s van de nieuwe stad. Ook hier zijn geen Sami te zien.
Naast het filmpje is er op de website van Kiruna ook een korte tekst te vinden, waarin te lezen is dat de verhuizing van de stad nodig is. Er wordt benadrukt dat het belangrijk is dat de stad en de mijnbouw hand in hand moeten kunnen gaan. De verhuizing van de stad is modern, er is nog nooit eerder zoiets gedaan. De website draait om moderniteit en in het filmpje worden moderniteit, democratische beslissingen en samenwerking benadrukt, maar hoe democratisch en modern is het om een stad te verhuizen zonder daar alle betrokkenen bij te betrekken?
Het verhaal van Kiruna wat in de Zweedse bronnen wordt verteld is dus niet compleet, omdat de Sami worden weggelaten.
The municipal of Kiruna is aiming high, saying that they want to make the most democratic, urban transformation in the world
Viktoria Walldin
De mijnbouw en de verhuizing van Kiruna hebben negatieve gevolgen voor de Sami, en zij hebben niet voldoende inspraak gehad waardoor ze de verhuizing hadden kunnen voorkomen, of de gevolgen op zijn minst zo klein mogelijk konden houden. Het volledige verhaal van Kiruna is dus, naast het feit dat de verhuizing zelf modern is, dat er rekening wordt gehouden met slechts een deel van de betrokkenen en dat de rechten van de Sami worden geschonden. Dit verhaal spreekt het beeld van Kiruna wat de meeste mensen van de stad hebben tegen. Er is veel meer te vertellen over Kiruna dan het filmpje en de website doen laten lijken.
Bronnen
Kiruna Lapland. (27-03-2023). City Transformation – Kiruna Lappland. Kiruna Lappland. Geraadpleegd op 4 oktober 2023, via https://kirunalapland.se/en/city-transformation/
Svensson, M. & Schmidt, M. (2023). Unveiling Contradictions: The Green Energy Transition and Sámi Indigenous Rights in the Per Geijer Expansion, Kiruna, Sweden. [Masterscriptie, Malmö universitet]. Digitala Vetenskapliga Arkivet. Geraadpleegd op 4 oktober 2023, via https://www.diva-portal.org/smash/record.jsf?pid=diva2%3A1777672&dswid=-2986
Sweden. (17-05-2016). This is Kiruna: How to move a city [Video]. YouTube. Geraadpleegd op 4 oktober 2023, via https://youtube.com/watch?v=WKvqJ05AsPY
Szpak, A. (2019). Relocation of Kiruna and construction of the Markbygden wind farm and the Saami rights. Polar Science, 22, 100479–. https://doi.org/10.1016/j.polar.2019.09.001
Geschreven door
