Foto: Calvin Musch
Het is een hardnekkig fabeltje dat het noorderlicht enkel aan de noordelijke streken is voorbehouden. Bij een extreem voorbeeld zoals het Carrington Event, de krachtigste zonnestorm in de moderne geschiedenis, begonnen mijnwerkers in de Amerikaanse Rocky Mountains met het voorbereiden van ontbijt omdat ze dachten dat het ochtend was vanwege het felle licht. Het noorderlicht was in dit bijzondere geval zelfs tot in de Sahara te bewonderen. In minder extreme gevallen, zoals je wellicht de afgelopen maanden in de krant hebt gezien, strekt het schouwspel zich soms uit tot het noorden van Italië. Maar welke factoren zorgen daarvoor? En hoe kun je ze benutten?
Hoe ontstaat noorderlicht?
Naast het weer op aarde is er ook ruimteweer. Onze zon doorloopt meerdere cycli, waaronder een zonneminimum en een zonnemaximum. Tijdens een zonnemaximum is de zon actiever, met meer zonnevlekken. In 2020 begon er een nieuwe cyclus, waarvan wordt verwacht dat de zon de komende paar jaar een maximum bereikt. Zonnevlekken zijn turbulente plekken waar zonnevlammen doorgaans worden verwacht. Deze vlekken zijn soms zelfs met het blote oog op de zon te zien, maar denk hierbij wel aan situaties zoals nevelig weer of een zonsondergang ter bescherming van je ogen. Voor liefhebbers van het noorderlicht is het altijd spannend wanneer meerdere actieve zonnevlekken naar de aarde gericht zijn. Hier op aarde zijn we vaak snel op de hoogte van een uitbarsting in de richting van de aarde. Wetenschappers en noorderlichtliefhebbers weten vaak een dag of twee van tevoren of er een spannende kans aan zit te komen. Het is handig om je onder te dompelen in social media-groepen die zich bezighouden met het noorderlicht, zodat je al van tevoren een idee krijgt van een naderend natuurlijk schouwspel. Er is altijd een wisseling in welke kanalen het meest up-to-date zijn, maar enkele aanraders zijn Noorderlichtjagers, Happystormchaser en lokale Scandinavische subgroepen, zoals Northern Lights Denmark, Stavanger Aurora Chasers en vele anderen.
De situatie kunnen lezen
Met alleen een zonnevlam ben je er nog niet voor ideale omstandigheden. Er zijn namelijk nog enkele factoren waarmee rekening gehouden moet worden. Sommige zijn wat technischer, zoals de snelheid waarmee de zonnewind reist, de dichtheid van de zonnevlam en hoe zuidelijk het magnetisch veld van de aarde ligt. Andere zijn iets meer voor de hand liggend, maar minstens net zo belangrijk. De eerste vraag is altijd of het donker genoeg is om noorderlicht te kunnen waarnemen. Van half mei tot eind juli wordt het in Nederland nooit 100% donker, wat betekent dat men in de zomermaanden doorgaans geen noorderlicht ziet. De tweede vraag is of het onbewolkt genoeg is om überhaupt iets te kunnen zien, hoewel het noorderlicht door een dunne laag bewolking nog wel te fotograferen of observeren valt.
Maar als er noorderlicht is, hoe weet je dan wat je kunt verwachten?
Gelukkig is er een goede oplossing: een satelliet precies tussen de zon en de aarde, die meet welke deeltjes eraan komen. Deze data is publiek beschikbaar op sites zoals spaceweatherlive.com. Gezien de toegankelijke lay-out van deze site gebruiken noorderlichtliefhebbers deze site dan ook om de grafieken en termen toe te lichten die je vaak voorbij ziet komen. Eén van de meest gebruikte termen is de KP-waarde. Deze waarde is gebaseerd op een combinatie van geomagnetische condities om mensen een algemene indruk te geven van een potentiële noorderlichtkans. De lijnen van de KP-waarde lopen schuin en volgen het geomagnetisch veld van de aarde. Westelijker dan Nederland heb je op een vergelijkbare breedtegraad minder krachtige zonnevlammen nodig om noorderlicht te zien, door de ligging van het geomagnetisch veld. In Nederland gaat men uit van een KP-waarde van 7 voordat je met het blote oog noorderlicht kunt spotten, maar in sommige gevallen is een KP-waarde van 5 of 6 al genoeg! Hoe dat komt? Dat ligt aan de andere waarden. Naast de KP-waarde heb je namelijk ook nog de losse onderdelen. Een van de meest bepalende waarden is hoe zuidelijk het magnetisch veld ligt, wat wordt aangegeven met de Bz-waarde. Je kunt nog zo’n sterke zonnevlam hebben, maar als het veld noordelijk ligt, is het enkel een feestje voor Tromsø. Met andere woorden, voor een portie noorderlicht in Nederland of het zuidelijkere gedeelte van Scandinavië wil je een Bz-waarde hebben die in de min zit. Een Bz-waarde van -10 of lager is voor Nederlands noorderlicht zeer wenselijk. Voeg hier een sterk interplanetair magnetisch veld (Bt-waarde) aan toe, een hoge dichtheid en een hoge snelheid, en je hebt een grote kans op mooie plaatjes.
Het fotograferen van noorderlicht
Op SpaceWeatherLive kun je afhankelijk van de snelheid van de vlam de voorspelling zien van een half uur tot een uur van tevoren. Mocht er dus een zonnestorm aankomen, dan weet je precies rond welk moment je een eventuele piek kunt verwachten. Het is handig om dit in de gaten te houden, want het noorderlicht is een erg dynamisch verschijnsel. Soms zijn de momenten waarop je met het blote oog pilaren kunt waarnemen slechts van korte duur. Omdat je ‘s nachts je staafjes achter in je oog gebruikt in plaats van je kegeltjes, hebben je ogen er doorgaans moeite mee om het groene licht van het noorderlicht te herkennen. In gevallen van minder intens noorderlicht zie je dus vaak in eerste instantie een grijze waas die lijkt op sluierbewolking. Gelukkig hebben we bijna allemaal wel de technologie in ons bezit om deze grijze waas om te zetten tot mooie plaatjes.
Foto: Calvin Musch
Zowel je mobiele telefoon als je camera hebben namelijk de optie om via een langere belichtingsduur de nuances van het noorderlicht op te vangen. Voor beide is het belangrijk om een locatie te vinden met weinig lichtvervuiling en om de camera zo min mogelijk te bewegen. Veel telefoons hebben tegenwoordig een manuele modus, waarin je de instellingen kunt aanpassen zoals op een camera. Met een belichtingstijd van ongeveer 10 seconden, een ISO van 400 tot 800, zit je vaak aardig goed!
Is het noorderlicht feller of beweegt het sneller? Dan kun je kiezen voor een kortere sluitertijd dan 10 seconden. Voor mensen met een camera voegen we nog een paar extra tips toe. Stel je camera scherp op een lichtpuntje aan de horizon, zet je diafragma op ten minste f/4.0 en gebruik een zelfontspanner zodat je je camera niet per ongeluk beweegt tijdens het nemen van een foto. Met een camera kun je eventueel kiezen voor een langere belichtingstijd en een lagere ISO, maar dit is wederom sterk afhankelijk van de intensiteit. En uiteraard wil je zo veel mogelijk meepakken van het wonderlijke fenomeen, dus een groothoeklens of in het algemeen een lens met zo min mogelijk mm is sterk aan te raden! Na deze beknopte verkenning van het betoverende noorderlicht ben je gewapend met kennis en tips om je eigen aurora borealis-avontuur te beleven. Of je nu in Nederland vertoeft of de koude streken van Scandinavië opzoekt, het noorderlicht blijft een magisch fenomeen dat je met de juiste voorbereiding en een vleugje geluk kunt aanschouwen. Pak je camera, zoek een plek met weinig lichtvervuiling, en laat het avontuur beginnen onder het betoverende schouwspel van de aurora borealis!
Foto: Gilles Tijmes
Geschreven door
