De ‘vergeten’ gebieden van Scandinavië: Svalbard

Scandinavië is groter dan vaak wordt aangenomen en velen lijken te zijn vergeten dat de Noordse landen meerdere overzeese gebieden in bezit hebben. Zo heeft Noorwegen bijvoorbeeld zeggenschap over Svalbard, in Nederland beter bekend als Spitsbergen. De eilandengroep ligt ten noorden van Noorwegen, vlakbij de Noordpool.
Afbeelding: Gilles Tijmes

Hoewel er naar alle waarschijnlijkheid al eerder mensen op Svalbard zijn geweest, is de eilandengroep voor het eerst gedocumenteerd in 1596, toen het werd ontdekt door Willem Barentsz tijdens zijn wereldberoemde Nova Zembla reis. Hij heeft dan ook de eilandengroep Spitsbergen genoemd, een naam die tot 1920 overal ter wereld het meest gebruikt werd. Nog steeds is zijn ontdekking terug te vinden op Svalbard: de Russische nederzetting Barentszburg (of Баренцбург) is naar hem vernoemd.

De eilandengroep bleef tot 1920 niemandsland en meerdere landen, waaronder Nederland, claimden dat zij recht hadden op het gebied. In de voorgaande eeuwen was er wel discussie over onderwerpen als de soevereiniteit en walvisvaarderij, maar omdat Svalbard in zo’n uithoek ligt zijn hierdoor nooit grote conflicten ontstaan. Toch werd er in 1922 door meerdere landen een verdrag getekend,
Svalbardloven, waarna de archipel officieel onder Noors toezicht is komen te staan. Dit verdrag wordt vandaag de dag nog steeds gehandhaafd en houdt nu voornamelijk in dat Svalbard niet mag worden gebruikt voor militaire doeleinden. Bovendien mag Noorwegen er ook maar beperkt belasting heffen, omdat het gebied geldt als een vrije zone.

Afbeelding: Gilles Tijmes

Een opvallend aspect aan het verdrag is dat het niet is ondertekend door Rusland, terwijl de federatie er wel een aantal nederzettingen heeft. In het verdrag is daarom opgenomen dat Russische staatsburgers in principe dezelfde rechten hebben als de andere inwoners van Svalbard. De vraag is echter of de inwoners van de Russische gebieden hier baat bij hebben, omdat Rusland Svalbardloven niet erkent. De aanwezigheid van Rusland is daarom nog tot op vandaag de dag een gevoelig punt, maar nog steeds niet voldoende voor een daadwerkelijk dispuut. Omdat de eilanden zeer uitgestrekt zijn, houdt het in de praktijk voornamelijk in dat Rusland de ‘bezette’ delen op zijn eigen manier bestuurt, tot lichte onvrede van de Noren.

Floortje Dessing heeft voor haar programma Floortje naar het einde van de wereld een interessante documentaire gemaakt over het Russische dorp Pyramiden, waar slechts 6 mensen permanent wonen. Ze neemt een kijkje in het inmiddels bijna uitgestorven dorp, waar tot de jaren negentig maar liefst 1000 mensen woonden.

Terug naar de Noorse kant van de eilandengroep. Veruit de meeste mensen wonen in de hoofdstad Longyearbyen, die nu iets minder dan 2500 inwoners heeft. Iedereen die er woont, moet er een baan hebben. Vrijwel alle huizen op Svalbard zijn dan ook gebouwd door de bedrijven, die deze verhuren aan hun werknemers. De meeste mensen doen onderzoek of werken in de visserij, mijnbouw, of toerisme. Sinds 1995 is er zelfs een soort universiteit waar ieder jaar rond de 700 studenten studeren. Er worden geen volledige studies aangeboden maar wel een heel aantal keuzevakken, allemaal op het gebied van biologie, geologie, geofysica, technologie en veiligheid.

Daarnaast is er op Svalbard nog een ander groot project: de wereldzadenbank, dat sinds 2006 in gebruik is. De eilandengroep bleek een vrij ideale locatie te zijn voor de zadenbank, die 120 meter diep ingegraven zit in een berg op zo’n 130 meter boven de huidige zeespiegel. Er is vrijwel geen tektonische activiteit, er zijn geen militaire conflictgebieden en militarisering op het eiland is verboden. Daarnaast is er door de permafrost een automatische extra laag beveiliging voor de bewaring van de zaden, die verpakt zijn in speciale verzegelde pakketten om vocht buiten te houden. De meeste zaden zouden theoretisch gezien honderden, soms zelfs duizenden, jaren bewaard kunnen worden. De eerste keer dat er gebruik van de opslag is gemaakt is in 2015, omdat de zadenbank van Aleppo door de burgeroorlog in Syrië verwoest werd en er graangewassen nodig waren voor onderzoek. Inmiddels zijn er zo’n anderhalf miljoen verschillende zaadsoorten opgeslagen.

Fun Facts

– IJsberen komen steeds vaker voor op het eiland, op zoek naar eten. Je moet volgens de wet daarom een wapen bij je hebben als je uit het centrum van Longyearbyen gaat, voor het geval je wordt aangevallen door een hongerige ijsbeer. In 2020 is er nog een Nederlander overleden door een aanval, toen hij lag te slapen in een tent op een van de noordelijkste campings ter wereld.

– Je kunt er niet begraven worden, omdat het er te koud is en lichamen niet kunnen vergaan. Tot 1950 kon dit nog wel, maar uit angst voor de terugkomst van de tegenwoordig uitgestorven virussen is hier mee gestopt.

– Je mag niet bevallen op Svalbard. Er is geen ziekenhuis op de eilandengroep, waardoor je een paar weken voor de uitgerekende datum terug moet naar het vasteland.

– Katten zijn verboden op het eiland, omdat ze teveel schade aanbrengen aan de fauna en biodiversiteit.

Kijktip

Cecilia Blomdahl is een Zweedse foto/videograaf en ze woont al een aantal jaar op Svalbard met haar vriend en hond. Ze heeft een YouTube-kanaal en TikTok-account waar ze haar dagelijkse leven vlogt en videos maakt over de veelgestelde vragen. Ze maakt prachtige beelden van Svalbard en heeft op TikTok inmiddels bijna 2,5 miljoen volgers.

Geschreven door