Een aantal jaar geleden scrolde ik door mijn Twitter feed en kwam ik een filmpje tegen van vijf opgedofte meiden die in slow motion over straat liepen terwijl op de achtergrond het nummer “Dick in the air” van Peaches schalde. Ik was direct geïntrigeerd. Ik wilde zo snel mogelijk weten uit welke film of serie deze scène afkomstig was, zodat ik het gelijk kon gaan bingen. Na een vlugge zoektocht via Google kwam ik erachter dat de vijf meiden Nora, Eva, Sana, Vilde en Chris heetten en dat ze personages waren uit de Noorse hitserie SKAM. In minder dan een week tijd had ik alle seizoenen van de serie gezien; ik was totaal verslaafd geraakt aan de fictieve levens van een groepje middelbare scholieren uit Oslo. Want dat is precies waar SKAM over gaat: een groep Noorse pubers die naar de Hartvig Nissen Skole in Oslo gaat en daar worstelt met alle standaard perikelen van het puberleven. Zowat ieder onderwerp komt aan bod: van homoseksualiteit tot eindexamens en van naaktfoto’s tot racisme. En hoewel je bij sommige scènes eigenlijk alleen kijkt naar een luie tiener die in zijn of haar bed op een telefoon ligt te scrollen, wordt de serie geen moment saai. Sterker nog, ik heb de serie al meermaals opnieuw gekeken en heb me eigenlijk nooit verveeld. Zelfs nu nog, in 2021, blijft SKAM mij vermaken. Toen ik laatst voor de zoveelste keer een aflevering aan het terugkijken was, vroeg ik mezelf af hoe het kan dat een serie die in 2016 eindigde nog steeds zo fantastisch is. Ik kwam uit op zeven redenen.
Representatie van moslims
Laat ik eens beginnen met, in mijn ogen, één van de meest belangrijke aspecten van SKAM: de manier waarop de serie moslims en de Islam representeert. Ik overdrijf niet als ik zeg dat SKAM met het personage Sana Bakkoush revolutionair is geweest op het gebied van de representatie van jonge moslima’s op tv. Helaas is het in het huidige medialandschap nog vaak de gewoonte om jonge moslimvrouwen enerzijds af te beelden als onderdrukte wezens die gedwongen worden een hoofddoek te dragen, en anderzijds als mysterieuze dames die vooral bedoeld zijn als lustobject voor witte heteromannen. Beide gevallen hebben iets met elkaar gemeen, namelijk dat het verhaal van de moslima wordt verteld vanuit het perspectief van een ander. Het gebeurt niet vaak dat moslims hun eigen verhaal mogen vertellen in een medialandschap dat nog grotendeels uit witte mensen bestaat. SKAM is daarin een uitzondering; het is één van de weinige series waar een volledig seizoen gewijd is aan de emoties, ervaringen en worstelingen van een 16-jarige moslima met een hoofddoek. Als kijker ervaar je iedere gebeurtenis door de ogen van Sana, waardoor je een inkijkje krijgt in haar belevingswereld en de dingen waar zij tegenaan loopt in het dagelijks leven (zoals racisme bijvoorbeeld). Voor mij, als witte niet-religieuze vrouw, was dit goed om eens gezien te hebben. Ik wist vrij weinig af van de ervaringen van jonge moslimvrouwen en heb door SKAM een aantal belangrijke lessen geleerd, zoals bijvoorbeeld het feit dat Sana er zélf voor kiest een hoofddoek te dragen en niet gedwongen wordt door haar ouders of grote broer.
Homoseksualiteit
Om nog even op het punt van representatie te blijven, doet SKAM het eveneens heel goed wat betreft de representatie van homoseksualiteit. Net als over jonge moslimvrouwen bestaan er over lhbti’ers ook nog de nodige stereotypen in films, tv-series en andere media. Denk bijvoorbeeld aan de ‘gay best friend’ die het liefst de hele dag gaat shoppen met zijn uber-stylishe tegenspeelster, of het biseksuele personage dat alleen maar biseksueel is omdat de makers dat ‘sexy’ en ‘spannend’ vinden. SKAM gaat dit soort stereotypen stuk voor stuk uit de weg. De twee verliefde jongens die centraal staan in het derde seizoen , Isak en Even, voldoen in geen enkel opzicht aan het eenzijdige beeld dat veel mensen nog hebben van ‘dé homo.’ Met personages als Isak en Even laat SKAM heel goed zien dat het om een gevarieerd spectrum gaat; Isak valt dan wel op jongens, maar heeft eigenlijk niet zo’n zin om in een roze pak met veren in een Pride optocht mee te lopen (wat overigens helemaal oké is als je dat wel zou willen). En Even wordt verliefd op Isak, maar nergens wordt expliciet benoemd dat Even ‘homo’ is. Bovendien reduceert SKAM de personages niet tot alleen het geslacht waar zij op vallen; Isak en Even zijn ook gewoon twee puberjongens die worstelen met andere dingen dan hun seksualiteit, zoals school en mentale gezondheid. Hun identiteit is niet afhankelijk van hun seksuele voorkeur en dat maakt het derde seizoen van SKAM ontzettend sterk.
Jongens hebben ook emoties
Om een beetje in dit straatje te blijven, mag SKAM ook zeker geprezen worden voor de manier waarop het omgaat met mentale gezondheid en dan met name de mentale gezondheid van jongens. Verschillende mannelijke personages in de serie kampen met mentale problemen, zoals onzekerheid, depressie en bipolariteit. Daarnaast toont de serie dat puberjongens ook met andere dingen kunnen zitten, zoals liefdesverdriet, een moeilijke thuissituatie of een vriendschap die verloren gaat. Een aantal keer laten de Noorse tieners hierom zelfs een traan, bijvoorbeeld wanneer Isak zijn vader belt en vertelt dat het niet goed gaat tussen hem en Even. Ook komen er in SKAM talloze scènes voorbij waarin de mannelijke personages simpelweg praten over hun gevoelens, soms met elkaar, soms met vrouwelijke tegenspeelsters. Het feit dat SKAM uitgebreid laat zien dat mannen ook emoties hebben, maakt van SKAM een belangrijk stukje televisie. Het draagt namelijk bij aan de bestrijding van een concept waar we nu écht eens vanaf moeten; die ellendige toxische masculiniteit.
Het goede acteerwerk
Hoewel voorgaande punten stuk voor stuk hebben bijgedragen aan het succes van SKAM, zou de serie nooit gewerkt hebben zonder het fenomenale acteerwerk. Ik heb zo vaak series over het middelbare schoolleven voorbij zien komen waarbij de acteurs beter nog even wat tijd op de theaterschool kunnen spenderen. En als het acteerwerk dan wél van een redelijk niveau is, kom je er meestal achter dat de ‘tieners’ in werkelijkheid tussen de twintig en dertig jaar oud zijn. SKAM heeft geen van beide; de acteurs zijn én jong (ongeveer net zo jong als de personages die ze spelen) én heel goed. Ik heb me menigmaal verbaasd over het niveau van de piepjonge acteurs, dat is echt voortreffelijk. Ik was nog verbaasder toen ik ontdekte dat een groot deel van de acteurs geen enkele acteerervaring had voordat ze gecast werden in de serie. Daar kunnen onze acteurs van Brugklas of Spangas nog wel het nodige van leren.
De taal
“Nei Vilde!”, “dritsekk” en “fy faen!”. Als je SKAM gezien hebt, galmen deze woorden nu waarschijnlijk door je hoofd in de stemmen van de bijbehorende hoofdpersonages. Voor fans van over de hele wereld betekende SKAM een eerste kennismaking met de Noorse taal en een fascinatie voor de komische manier waarop de Noren zich soms uitdrukken. Zo gingen Deense en Zweedse jongeren opeens Noorse slangwoorden gebruiken in hun dagelijkse vocabulaire en besloten fans uit onder andere Amerika en Europa acuut te beginnen aan een cursus Noors op Duolingo. Sterker nog, mijn docente Noors van de Universiteit van Amsterdam vertelde ons in een van de eerste lessen dat ze sinds het begin van SKAM meer enthousiaste Noors-studenten in haar lessen zag verschijnen en dat de status van de Noorse taal veranderd was van een lompe, ouderwetse taal naar een coole, trendy taal. Als ik naar mijn eigen situatie kijk, klopt dit als een bus. SKAM is exact de reden waarom ik in eerste instantie besloot een minor Noors te volgen en waarom ik uiteindelijk zelfs ben geëindigd bij een voltallige propedeuse in Scandinavië Studies. Hoe vet is het dat een simpele serie zoiets teweeg kan brengen!
Feminisme
Wat SKAM óók teweeg brengt is een flinke dosis female empowerment. De serie is om te beginnen geschreven, geregisseerd en geproduceerd door een vrouw, de 39-jarige Julie Andem. In een wereld waar het nog vooral mannen zijn die de Oscar mee naar huis nemen voor ‘beste regisseur’ of ‘beste screenwriter,’ is dit een welkome afwisseling. Het fijne aan SKAM is, is dat de vrouwelijke invloed vervolgens ook echt terug te zien is in de uiteindelijke verhaallijn. De serie zit vol momenten die voor vrouwelijke kijkers ontzettend herkenbaar zijn en waar mannelijke kijkers op hun beurt weer van kunnen leren. Wanneer een meisje recht in gezicht van de populairste jongen van de school zegt dat hij een “fucking cliché” is, begint mijn feministische hart toch wel lekker snel te kloppen.
Knappe mensen
Oké, na al die gewichtige verklaringen is het ook wel eens tijd voor een luchtige (lees: oppervlakkige) reden. Want ja, ook ik moet bekennen dat ik SKAM ook gewoon keek vanwege de knappe acteurs die erin speelden. Bij aanvang van het derde seizoen ontwikkelde ik een enorme crush op Isak, gespeeld door Tarjei Sandvik Moe (waar ik stiekem nog steeds een zwak voor heb). Ook de acteur die de rol van Even vertolkte, Henrik Holm, zorgde bij mij voor de nodige vlinders. Dus, als mijn uitgebreide betoog je nog niet overtuigd had van het belang van SKAM, dan is dit wel dé reden om gelijk te stoppen waar je mee bezig was en nu de serie aan te zetten. Het oog wil immers ook wat.
Foto: Maxgreen14, SKAM Wiki, https://skam.fandom.com/wiki/Season_1?file=SkamGirlSquadPromo.jpg
Geschreven door
