De papieren adventskalender zoals wij deze in Nederland kennen, heeft zijn oorsprong in Duitsland. Deze is overgewaaid naar Nederland, maar ook naar Scandinavië. Zweden was het eerste land dat met een adventskalender op de radio en later op televisie begon, en Denemarken en daarna Noorwegen volgden. Hoewel het principe hetzelfde is, zijn er toch verschillen tussen de landen te ontdekken.
Zweden
In 1957 werd er in Zweden begonnen met een adventskalender op de radio. In 1960 kwam de eerste uitzending op televisie: Tittelure. Gedurende de eerste paar jaren waren de verhaallijnen van de series op zowel de radio als de televisie hetzelfde. Vanaf 1972 werd besloten om hier verandering in te brengen: er werden twee verschillende verhalen bedacht, die onderling wel met elkaar verbonden waren. In datzelfde jaar werd de naam veranderd van adventskalender naar julkalender. Vandaag de dag worden er nog steeds verschillende kalenders uitgezonden op televisie en radio. De eerste uitzending is op 1 december, en de laatste op 23 december. Elke aflevering duurt ongeveer een kwartier.
In Zweden wordt er jaarlijks veel geluisterd en gekeken en kijkcijfers van twee miljoen of hoger zijn geen uitzondering. Het is vooral populair onder kinderen. Sommige series zijn zelfs op DVD uitgegeven. Daarnaast is het nu gebruikelijk dat men in winkels een papieren adventskalender kan kopen die gelijk is aan de televisieseries.
De verhalen zijn elk jaar anders. Over het algemeen gaat de serie over de gebruikelijke tradities, bepaalde onderhandelingen rondom de viering of om het redden van Kerstmis. Sinds 2000 hebben de series grote veranderingen ondergaan. Nu is er vaak sprake van verhaallijnen met cliffhangers en actie. SVT, de omroep die het uitzendt, wil afwisseling tussen de jaren. Het hoeft niet elk jaar over kerst te gaan, maar het speelt zich wel altijd in december af en in de laatste aflevering is het kerstavond. Elk jaar wordt er geprobeerd om aan de eisen van de kijker te voldoen. Als mensen hun ontevredenheid uiten op sociale media, wordt er het jaar erna vaak gekozen voor een andere producent.
In 2024 is de eerste julkalender uitgezonden die gaat over de Sámi, Snödrömmar. Deze speelt zich af op een magische plek in de bergen. Een Zuid-Samische familie runt daar een skigebied en komt in de problemen als daar op de berg geen sneeuw valt, maar op nabijgelegen bergen wel. De twee dochters van het gezin, Ristin en Áila, proberen uit te zoeken waar dit door komt.
Denemarken
Denemarken is het tweede land waar de adventskalender op televisie kwam, namelijk in 1962. Danmarks Radio (DR) zond de Børnenes Julekalender uit, waarvan de naam van de serie van dat jaar Historie fra hele verden heette. Het was een reeks kleinere verhalen met de geschiedenis van andere landen, gericht op kinderen. In de jaren erna werden er verschillende kalenders uitgezonden en kreeg het concept steeds meer bekendheid.
In 1979 vond er een omslag plaats, toen er voor Jul i Gammelby niet langer gebruik werd gemaakt van poppen maar van menselijke acteurs, en de doelgroep veranderde van kinderen naar het hele gezin. In de loop van de jaren tachtig werd het programma steeds populairder. De productie was echter duur, waardoor er in sommige jaren oudere kalenders uitgezonden werden.
Na deze omslag zijn er in de loop der jaren nog meer dingen veranderd. Zo zijn de afleveringen langer geworden en komen er daarnaast concretere problemen aan bod die opgelost moeten worden voor kerstavond. De onderwerpen werden meer historisch van aard en vanaf 2000 ook wat meer fantasy – hoewel er al eerder wat fantasyelementen in de series te vinden waren – en religieuze thema’s. Sinds 1979 ligt de focus dan ook grotendeels op het creëren van kalenders waarbij de kijker zich kan identificeren met mensen, thema’s en kwesties, die de programma’s interessant en relevant maken voor de tijd waarin ze worden uitgezonden.
In 1990 kreeg DR concurrentie van TV2, toen deze omroep ook besloot om een eigen kalender te produceren. TV2 produceert kalenders voor zowel kinderen als volwassenen, wat per jaar verschilt. Er worden nu in Denemarken jaarlijks door beide omroepen kalenders uitgezonden.
In 1990 kreeg DR concurrentie van TV2, toen deze omroep ook besloot om een eigen kalender te produceren. TV2 produceert kalenders voor zowel kinderen als volwassenen, wat per jaar verschilt. Er worden nu in Denemarken jaarlijks door beide omroepen kalenders uitgezonden.
In 2024 werden er twee kalenders uitgezonden: het vervolg op Tidsrejsen door DR en Tinkas Juleeventyr door TV2. Het vervolg op Tidsrejsen gaat over Romeo en Holly die een reis door de tijd maken in de hoop het mysterie rondom de dood van Romeo’s vader op te lossen. Tinkas Juleeventyr is voor het eerst uitgezonden in 2017 en werd in 2024 herhaald. Het gaat over Tinka, een hulpje van de kerstman, die naar de wereld van de mensen reist om de verdwenen kerstster te vinden en de verloren magie van de kerstman te herstellen.
Noorwegen
In Noorwegen werd in 1957 de eerste adventskalender uitgezonden op de radio, namelijk Barnets adventskalender. Deze was echter niet Noors, maar van de omroep Sveriges Radio uit Zweden. In de jaren zestig van de vorige eeuw begon Barnetimen van NRK, een radioprogramma voor kinderen, met het uitzenden van kalenders. De eerste Noorse productie, Jul i Skomakergata, werd in 1979 op televisie uitgezonden. Deze was zo populair dat deze een aantal jaar opnieuw uitgezonden werd. In 1986 werd er weer een nieuwe eigen serie geproduceerd: Teodors Julekalender. De populariteit groeide ook toen er in de jaren tachtig papieren kalenders in winkels verkocht werden die aansloten bij de uitzendingen van dat jaar. De misschien wel bekendste Noorse kalender is Jul i Svingen uit 2006, of zoals we deze in Nederland kennen: ‘Kerst met Linus’.
De eerste paar kalenders waren vooral gericht op kinderen. Later werden er door andere omroepen kalenders uitgezonden die ook op volwassenen gericht waren. Zo had TV2, wat ook een Noorse omroep is, in 1994 succes met The Julekalender, een Noorse versie van de populaire Deense serie.
In 2024 werden er in Noorwegen redelijk wat kalenders uitgezonden. Op NRK werd Stjernestøv uitgezonden, welke in 2020 voor het eerst op televisie te zien was. Deze serie gaat over Jo, die moet verhuizen als haar ouders gaan scheiden. Ze vindt een meisje op haar zolder dat magische krachten bezit. Op TV2 werd Asbjørns Julekalender uitgezonden, die de kerstvoorbereidingen van Asbjørn Brekke volgt. Op TV Norge was Nissesvingen, een eerbetoon aan The Julekalender, te zien, maar dan met een nieuwe twist: drie incompetente elven moeten een magisch medaillon vinden om de kerstman te redden. Tenslotte was er op Viaplay Jul med Camp Kulinaris te zien, waar beroemde gasten worden uitgenodigd voor kookwedstrijden.
Er zijn dus redelijk wat verschillen tussen de landen. In Zweden is het wat meer gecentraliseerd en met name in Noorwegen heb je veel keuze in wat je gaat kijken. Al met al is het een leuke traditie om zo samen met het gezin de dagen af te tellen tot kerst, en voor de Scandinavisten onder ons is het leuk om zo wat cultuur te snuiven door de kalenders (terug) te kijken. Daarnaast zijn er ook wat kalenders in Nederland uitgezonden, zoals ‘Jezus en Josefine’ (Jesus og Josefine in het Deens) en de eerdergenoemde ‘Kerst met Linus’ (Jul i Svingen in het Noors)
Geschreven door
