Beeld: Rick van Staten & verscheidene
Laten we beginnen bij hoe deze markt is ontstaan. Aan het begin van de zeventiende eeuw besloot de toenmalige koning van Zweden, Karl IX, om zijn machtspositie in het noorden van Zweden te versterken door permanente handelsplaatsen aan te leggen in de buurt van Samische winterverblijven. De Sámi zijn een inheemse bevolkingsgroep die in het Noorden van het moderne Noorwegen, Zweden, Finland en Rusland wonen. Voor hen werd deze centrale handelsplaats opgericht, en door hen wordt de moderne markt nog steeds georganiseerd, alleen dan wel degelijk op een andere manier.
Het doel van de oorspronkelijke centrale handelsplaatsen uit de zeventiende eeuw was de uitbreiding van de koninklijke macht in Lappmarken – de historische naam voor het gebied wat nu onder Zweeds Lapland en Fins Lapland valt, zo genoemd vanwege de Samische bevolking (vroeger bekend als Lappen). De Zweedse kroon streefde naar uitbreiding van haar macht en controle over nieuwe onderdanen in het verre Noorden, maar ook naar de uitbreiding van het christelijke geloof. De constructie van centrale marktplaatsen ging daarom vaak gepaard met de bouw van een kerk. Daarnaast waren deze plaatsen ook belangrijk voor het innen van belasting en het houden van rechtsprocessen. Historisch gezien is de markt in Jokkmokk dus vooral wat de naam zegt: een jaarmarkt, de enige plek en het enige moment waarop de Samische bevolking – onder specifieke, door de koning vastgestelde omstandigheden – handel kon en mocht drijven met koopliederen uit andere delen van Scandinavië en de wereld daarbuiten.
Foto: Gunnar Westergren
Jokkmokks Marknad is in het heden daarentegen een kleurrijke en bruisende markt waar de inheemse Samische cultuur centraal staat. Er worden traditionele kleding, etenswaren en handwerk verkocht en er zijn optredens van verschillende Samische artiesten. Daarnaast wordt er een uitgebreid aantal extra activiteiten aangeboden voor toeristen, zoals allerlei verschillende workshops, vliegen in een helikopter, rendieren bekijken en voeren of het noorderlicht spotten. Ook worden er lezingen gehouden over relevante onderwerpen in het nabijgelegen Ájtte, het centrale museum voor ‘de’ Samische cultuur in Zweden.
Hierbij moet ook benoemd worden dat dit museum, net zoals de markt, een construct is van de Zweedse staat, om de inheemse cultuur te centraliseren en tentoon te stellen op één vaste plek. Er is namelijk niet één Samische cultuur. De Sámi zijn een diverse groep met regionale verschillen in taal, kleding, bezigheden en meer. Gelukkig wordt dit wel duidelijk gemaakt door de tentoonstellingen, waar de verschillen worden laten zien en waar de teksten in drie verschillende Samische talen (plus Zweeds en soms Engels) te lezen zijn. Zo krijgt de inheemse bevolking toch de mogelijkheid om hun verhaal door te geven aan Zweedse en buitenlandse bezoekers.
Foto: Jokkmokks Marknad
Foto: Ted Logart/Swedish Lapland
Jokkmokks Marknad heeft zich dus ontwikkeld van koninklijk vastgestelde marktplaats om de bevolking onder controle te houden tot een viering van de inheemse cultuur. Maar weet de gemiddelde toerist dit wel? Als student Scandinavië studies ben je je misschien wel bewust van de historische en culturele context van dit evenement, maar het is natuurlijk zo dat bezoekers verschillende doelen hebben bij het bezoeken van Jokkmokks Marknad en niet altijd geven om de geschiedenis van de markt of de Sámi. Sommige mensen willen gewoon het ‘authentieke’ Lapland beleven, en een bezoek aan Jokkmokks Marknad kan daar een onderdeel van zijn. Maar ja, authenticiteit is ook maar een vaag concept en kan op meerdere manieren, door verschillende betrokken partijen, geïnterpreteerd worden.
Het is ook belangrijk om bewust te blijven van de verschillende narratieven die gedeeld worden. De Sámi willen natuurlijk als groep hun cultuur zo laten zien zoals zij dat zelf willen, in plaats van op de vernederende manier waarop zij lange tijd door de natiestaten waarin ze wonen zijn verbeeld. Daarom zorgt de publiciteit rond Jokkmokks Marknad ervoor dat deze inheemse cultuur in een zo positief mogelijk licht wordt gezet, waarbij de Zweedse koning, ondanks dat hij de feitelijke oprichter van de markt was, als negatief wordt afgebeeld.
Ook is de sfeer die gecreëerd wordt op Jokkmokks Marknad niet per se representatief van hoe het dagelijkse leven eruitziet voor de mensen daar. Ondanks de bestwil van de organisatoren, kan er voor de doorsnee toerist een beeld ontstaan dat de Sámi nog steeds een onderontwikkeld, nomadisch volkje zijn, dat op een jaarmarkt tentoon wordt gesteld samen met hun rendieren en traditionele kledij. De Sámi zouden als evenwaardig aan andere Zweedse burgers gezien moeten worden. Hun uitgezonderde positie en kunstmatige preservatie van ‘traditionele’ levenswijzen is de consequentie van een vernederende politiek van de Zweedse staat, uit de tijd waarin sociaal darwinisme een populaire stroming was.
Het was in ieder geval zeer bijzonder om dit evenement zelf mee te kunnen maken en daarmee een beeld te krijgen van de Samische cultuur en geschiedenis vanuit het perspectief van degenen waar het om gaat.
Geschreven door
