Beeld: Agnethe Weisser
Een 1 met negen nullen, zoveel wil onze regering bezuinigen op het onderwijs. Dat er minder geld beschikbaar zou zijn voor de hogescholen en universiteiten, kwam niet als een verrassing, maar 1 miljard …? De universiteiten van Leiden en Utrecht kondigden kort na bekendmaking van deze boodschap aan te willen snijden in hun opleidingenaanbod, op het gebied van de talen wel te verstaan. Opheffen of op laten gaan in grotere opleidingen, zo was het idee. Peter Schrijver, hoogleraar Keltisch, rekende onlangs in NRC (7 november 2024) voor dat het sluiten van de talenopleidingen echter nauwelijks tot besparing leidt, “vooral symbolisch is en weinig bijdraagt aan het oplossen van het financiële probleem”.
De berichten uit Utrecht en Leiden deden me deden denken aan nieuwsberichten uit 2015, en eerder al in 1983 toen minister Deetman veertig opleidingen, waaronder de opleiding Skandinavistiek aan de Universiteit van Amsterdam wilde opheffen. De reden die aangevoerd wordt (en eerder aangevoerd werd) is dat de studentaantallen teruglopen en dat de talenopleidingen niet meer rendabel zijn. Maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat talenopleidingen zelden rendabel waren en het is ook de vraag of dat echt nodig is.
Wat vergeten lijkt te worden in de argumentatie is wat talenopleidingen wél bieden! Ik pakte voor de grap even een enquête erbij die onze opleiding nog niet zolang geleden onder oud-studenten verspreid had. Hun antwoorden – de respons was bijna 100% – waren opvallend consistent. Wat allereerst opviel was met hoeveel plezier de meesten terugkeken op hun studie – niet onbelangrijk lijkt me. Naast de gezelligheid en de vriendschappen die ze hadden gesloten, waardeerden onze alumni dat ze veel kennis hadden opgedaan. Maar wat me misschien nog het meest verraste, was dat vrijwel alle respondenten vermeldden dat ze hier kritisch hadden leren denken en vooral goed hadden leren schrijven. Ik moest stiekem een beetje grinniken, want hierbij werden vaak de vakken academische vaardigheden en onderzoeksvaardigheden vermeld. Ik kan me nog goed herinneren dat ik zo rond het jaar 2000 als jongste docent bij Scandinavisch deze nieuwe vakken in mijn pakket kreeg. Geen gemakkelijke opgave, want veel eerstejaars vonden – niet heel onbegrijpelijk hoor! – dat leren schrijven van goed beargumenteerde en samenhangende teksten toch minder interessant was dan de andere vakken. Dat ik dan als onervaren docent zei dat het echt heel belangrijk en vooral handig was, hielp natuurlijk voor geen meter.
Een andere veel genoemde meerwaarde van de opleiding was volgens de oud-studenten dat zij dankzij hun opleiding in staat waren met heel verschillende groepen te communiceren. Als er iets is waar we te midden van alle ellende op het wereldtoneel en in onze eigen stad op gewezen worden, is het wel dat het van het grootste belang is dat we niet alleen de mensen in onze eigen bubbel kunnen verstaan en (enigszins) begrijpen, maar ook degenen buiten die bubbel. Genuanceerde kennis van de geschiedenis van andere culturen, van debatten die elders gevoerd worden, en communicatie met mensen met een andere (talige, culturele) achtergrond zijn in het tijdperk van X, waar de eenregelige ongenuanceerde meningen leidend lijken, belangrijker dan ooit.
Tijdens de colleges valt me regelmatig op dat wanneer we spreken over de manier waarop er in Scandinavië geschreven of gedebatteerd wordt over actuele thema’s als sociale ongelijkheid, discriminatie of de omgang met de natuur, studenten vaak ook ineens veel scherper de nuances in die debatten in Nederland zien. Zie hier de waarde van talenstudies, die zoveel meer behelzen dan het leren van een vreemde taal alleen.
Zie hier de waarde van talenstudies, die zoveel meer behelzen dan het leren van een vreemde taal alleen
Het lastige is dat die waarde zich moeilijk direct in euro’s laat vertalen. En laat dat economische argument nu toch een terugkerend element zijn in de (ontbrekende) visie van de overheid op het onderwijs. Ondertussen weten we allemaal dat de talenopleidingen niet bepaald de duurste zijn. Ze hebben immers geen peperdure laboratoria of machines nodig. Hier schrappen, Schrijvers zei het al, levert weinig op.
In 1983 protesteerden studenten en docenten met succes tegen de plannen van de overheid. De voorgenomen bezuinigingen leidden ook in 2015 tot grote protesten en zelfs een bezetting van het Maagdenhuis. Dat nam niet weg dat we bij de talenopleidingen begrepen dat er iets moest gebeuren. We gingen met een groep enthousiaste docenten uit de verschillende opleidingen op zoek naar een manier om onze programma’s niet alleen goedkoper (lees: rendabeler) te maken, maar ook aantrekkelijker voor een nieuwe generatie studenten. We luisterden goed naar onze alumni die aangaven dat ze graag ook wat meer over de sociale, maatschappelijke en politieke geschiedenis van Scandinavië hadden willen leren. Zo sneuvelden er wat hardcore taal- en letterkunde vakken. Sinds 2017 heb ik (hier bloedt mijn hart wel een klein beetje) niet meer een heel vak over Ibsens werk of over de modernistische Scandinavische literatuur gegeven, maar er is heel veel nieuws en interessants voor in de plaats gekomen. Wat ik heel leuk vind om te zien is, dat nu we bijvoorbeeld meer aandacht besteden aan Groenland en de Samen, elk jaar verscheidene studenten over die thema’s hun scriptie schrijven en weer nieuwe zaken aan het licht brengen. De vernieuwing van het programma heeft dus ook echt wat nieuws opgeleverd!
Helaas heeft het nieuwe programma niet geleid tot drommen nieuwe studenten. Zonde, want ik zou veel studenten een talenstudie gunnen. Zolang studentenaantallen bepalend zijn voor de financiering van ons onderwijs, is het van belang voldoende studenten te trekken. En eerlijk is eerlijk: een volle collegezaal is voor studenten en docenten ook heel prettig, al was het maar omdat er dan vaak levendige en interessante discussies ontstaan.
We willen heel graag de enthousiastelingen die alles van Scandinavië willen weten een interessant studieprogramma en een fijne studietijd bieden, maar ook die studenten bereiken die wel geïnteresseerd zijn, maar nu toch kiezen voor grotere studierichtingen als Mediastudies, Europese studies, Rechten of Natuurkunde. Dat betekent ook dat we studiekiezers die uit keuzestress liever aan een brede bacheloropleiding beginnen ervan moeten overtuigen dat een disciplinaire opleiding veel mogelijkheden op de arbeidsmarkt biedt.
We zijn nu dus heel hard bezig om onze talenopleidingen aantrekkelijk te maken voor zowel de vakidioten en bevlogen studenten die nu al bij ons studeren, als voor de vele andere studenten die nu voor Europese studies of Politicologie kiezen, maar wel aansluiten bij onze taalvaardigheidsvakken of bij vakken als Europese literaire klassieken en Nationale identiteiten in Europa. Voor de invulling van de vorm van dit nieuwe programma – waarover in de loop van dit jaar meer – hebben we de input van al onze studenten, collega’s en alumni hard nodig.
Kortom:
wordt vervolgd!
Geschreven door
